افغانستان ناملی مملکت سۉنگی اوچ ییلدن بېری طالباندېک بنیادگرا بیر گروه آرقلی باشقریلیب کېله‌دی. بو حاکمیت سایه‌سیده، یالغیز سیاسی ساحه‌لر و فعالیتلری اېمس، بلکه مدنی و فرهنگی ایشلر هم چېکلاولر و قتتیق یانده‌شوو و دولت حمایه‌سیزلیگی تاثیرلری آستیده بۉلیب قالگن بیرحالده، افغانستان اۉزبېکلری اینیقسه بو خلق نینگ فرهنگی فعاللری، اۉز فخرلی مدنیتلری رواجله‌نیشی و ترقیاتی اوچون اولگوریب و قیغوریب کېلگن بیرینچی ملت دېسک اده‌شمه‌گن بۉله‌میز.
بیز اخیرگی اوچ ییل ایچیده، اۉزبېک فرهنگی‌لری تشبثی بیلن افغانستان اینیقسه اۉزبېکلر یشه‌یدیگن تورکستان و قطغن ولایتلری نینگ هر بیر چېککه‌سیده، طنطنلی ییغیلیش‌لر و محفللر بۉلیب اوتیشی‌گه گواه میز. مدنیت‌میزنی اسره‌ب-اوهیلش و رواجلنتیریب، باشقهلرگه تانیشتیریش اوچون بو فرهنگی‌لر تینمه‌ی بجرگن فعالیتلری یالغیز افغانستان جغرافیه‌سیده چېکله‌نیب قالمه‌ی، بلکه بیزنینگ تیلیمیز و مدنیت‌میز بۉییچه مناسبتی کونلرنی دنیانینگ هر بیر چېککه‌سیده تۉرت‌ته اۉزبېک هم بۉلسه طنطنلی اۉتکزیشلرینی کوریب کېله‌یپمیز.
شونینگدېک جاری ییل ۲۹ – میزان اۉزبېک تیلی ملی کونی مناسبتی بیلن، افغانستان تورلی ولایتلری اینیقسه کابلده اۉتکزیلگن محفللر حقیده بیلدیریلگن فکرلرگه کۉره، افغانستان‌ده اخیرگی اوچ ییل ایچیده بو کبی طنطلی ییغین و فرهنگی احتفاللر اۉتکزیلیشی مثالی بۉلمه‌گن. انه‌شوو باعث اۉزبېک فرهنگی‌لر مدنیتلری اوچون شرایط‌نی نظرگه توتمه‌ی اولگورماقده دېب، اولرگه بها بېریشیمیز ممکن.
اوشبو سعی و حرکتلر دوامیده اخیرگی کونلر ایچیده، فاریاب نینگ اندخوی اولسواللیگی و تورکیه پایتختی انقره شهری، اۉزبېکلر تامانیدن اۉتکزیلگن ایکّی فرهنگی ییغیلیشگه میزبان اېدی. اندخویده اۉتکزیلگن احتفال‌ده ۱۹ – عصر نینگ بویوک شاعر و تاریخ یازوچیسی محمدرضا آگهی نینگ دیوانی تقدیمات مراسمی و انقره‌ده اېسه اۉزبېکلر فعاللری ییغیلیب، ۱۴ – جدی اۉزبېک و تورکمن تیللری‌نینگ رسمی مقامی‌نی نشانله‌دیلر. دېیرلی بو اۉزبېکلرنینگ شرایط قنده‌یلیگیگه قره‌مسدن مدنیت‌سېورلیک تویغولرینی عکس اېتتیریب تورگنلرینی‌نینگ بیر مثالی اېدی.
اۉزبېکلر آره‌سیده مدنیت‌سېورلیک تویغوسی
افغانستان نینگ معاصر تاریخی ایچیده، جدی همده آغیر قیینچیلیک‌لر و توجه‌سیزلیکلرنی باش‌دن کېچیرگن اۉزبېک تیلی و مدنیتی، بو مملکت‌ده اۉزبېک فرهنگی‌لرینی تینمه‌ی بجرگن ایش و فعالیتلری باعث سقله‌نیب و کون سا‌یین رواجلنیب کېلماقده و حاضر هم تیل و مدنیت‌میز رواجی اوچون، فرهنگی‌لرنی چرچه‌مسدن بجریب کېله‌یاتگن فعالیت‌لریگه گواه‌میز.
دېمک، افغانستان معاصر تاریخیده، کتاب‌لریگه اۉت قۉییلگن و حکومت مهرسیزلیگیگه گواه بۉلگن اۉزبېک تیلی، جمهوریت تیزیمی کمیده ۲۰ ییل‌لیک دوریده بیراز شرایط‌گه ایگه اېدی. حاضر طالبان دوریده اېسه تیل رواجی خصوصیده بۉلگن سعی‌وحرکتلر ینه بیربار خواطرلی وضعیت‌ده توشیب قالگن.
انه‌شوو خواطرلی وضعیت سیزیلگنی اوچون‌می اۉزبېک فرهنگی‌لری، باشقه‌لردن کۉره کۉپراق قیغوریش بیلن مدنیت‌میز اوچون ییغین‌لر و تدبیرلر اۉتکزیب کېلماقده و بو سعی وحرکتلر هیچ قنده‌ی بیر تیزیملی یا ده حکومتی حمایه‌‌سیگه ایگه بۉلمه‌گن حالده اۉتکزیلگنی، افغانستانده‌گی اۉزبېک فرهنگی‌لری نینگ فعالیتلری علیحده قدرگه سزاوار بۉلگنی بیلگیلهیدی.
بونگه قۉشیمچه، اۉزبېکلر آره‌سیده مدنیت‌سېورلیک یوقاریلیگی بو «بای مدنیت»نی اۉزیدن هم کېلیب چیقه‌دی. دنیانینگ تورلی مملکتلریده، کتته-کتته و عجایب بنالر و آبادانچیلیکلری هلی هم تیریک قالیب اۉزبېک – تورک تمدنی و انسان‌لر اوچون یاروق‌لیک یره‌تگن ابن‌سینا و ابونصر فارابی دېک بیلیم‌دانلرنی بشریت‌گه تقدیم قیلگن و اۉنلرچه امپراتورلیک، سلطنت، حکمران‌لیک و دولت قوریب دولتمردلیک‌نی دنیاگه اۉرگه‌تیب کېلگن اۉزبېکلر اۉتمیشی هر بیر خلق‌گه بۉلسه هم بو فخرلی مدنیت اوچون تینمه‌ی اولگوریشی ممکن اېدی.
شونده‌ی بیر فخرلی مدنیت و اۉتمیش‌گه اېگه اېکن میز، بو مدنیت سقلنیشی و رواجلنیشی اوچون هر بیر اۉزبېک فرهنگی فعالی تامانیدن کۉتریلگن هر بیر آدیم قدرلی دیر و شو اوچون فرهنگی فعاللر سعی‌وحرکتلری قدرلنیشی کېره‌ک دیر.
تنقیدلر و خواطرلر
افغانستان‌ده مدنیت‌میز و تیلیمیز اوچون بۉلگن سعی و حرکتلر و فعالیت‌لر بیر قنچه خواطرلر و تنقیدلر بیلن هم یوز مه یوز دیر. بو تنقیدلر و خواطرلر ۱۴ – جدی اۉزبېک و تورکمن تیللری نینگ رسمی مقامی کونی یېتیب کېلیشی بیلن جدی‌راق تیللرگه آلینیب، اجتماعی صحیفه‌لرده یازیلدی. مذکور خواطرلر و تنقیدلر قوییده‌گی مساله‌لردن عبارت دیر:
یېترلیچه بیرلیک یۉقلیگی: اخیرگی ییللر ایچیده ۲۹ – میزان اۉزبېک تیلی ملی کونی و ۱۴ – جدی اۉزبېک و تورکمن تیللری نینگ رسمی مقامی کونی آره‌سیده‌گی فرق و اوندن نشان‌لنیش انگیزه‌لریده‌گی تفاوت‌لر اونچه‌لیک خلق‌میزگه توشینتیرلمه‌گن. مثال اوچون هلی هم کۉپینچه‌لر بو ایکی کون بیر مقصدده و اۉزبېک تیلی ملی کونی دېب نشان‌لنه‌دی و بو اۉزبېک فرهنگی‌لری آره‌سیده‌گی سیاسی قرمه-قرشیلیکدن کېلیب چیققن دېگن توشینچه قالیب کېلماقده دیر. حال بو که ۲۹ – میزان نه‌فقط افغانستان‌ده بلکه اۉزبېکستان‌ده هم بو 21 اوکتوبر دولت تیلی مقامیگه کۉتریلگنی مناسبتی بیلن بیره‌م قیلینه‌دی و ۱۴ – جدی اېسه افغانستان تاریخیده ایلک‌بار اساسی قانونی‌ده اۉزبېکلر یشاوچی منطقه‌لرده اۉزبېک تیلی اوچینچی رسمی تیل بۉلگنی تصدیق‌لنگن.
دېیرلی بو خواطرنی نظرگه توتکن حالده، بو ایکی کون آره‌سیده‌گی فرق اوچون فرهنگی‌لر بیرلشیب، گفتمان‌لر آرقه‌لی خلق‌نی توشینتیریشی کېره‌ک دېب تکلیف قیله‌دی، بو مقاله یازووچیسی.
مدنیت‌سېورلیک تویغولردن سیاسی فایده‌لنیش: اخیرگی کونلر ایچیده، بیز اجتماعی صحیفه‌لرده ۱۴ – جدی، تورلی خیل کوتیب آلینگنیگه گواه اېدیک. بو حقده تنقیدی فکر بېلدیرگن ایریم فعاللر فیسبوک و ایکس صحیفه‌لری کبی اجتماعی ترماقلرده، ۱۴ – جدی ایریم سیاسی سیمالر و گروه‌لر تامانیدن سیاسی فایده‌لنیش مقصدیده اۉرته‌گه تشله‌نماقده دېب اورغوله‌گن. شونده‌ی اېکن سیاسی سیمالریمیز و جریان‌لریمیز فرهنگی مساله‌لریمیز حقیده کۉپراق بیرلشیش و انسجام یره‌تیلیشی اوچون اولگوریش‌لری کېره‌ک بۉله‌دی.
خلاصه:
فرهنگی فعالیت‌لریمیز اوچون بۉلگن سلبی فکرلر هم جواب‌سیز قالمه‌ی و مدنیت‌میز بۉییچه مناسبتی کونلر حقیده یېترلیچه آچیق‌لیک بېریلیشی کېره‌ک و بونگه قۉشیمچه مدنیت‌میز رواجله‌نیشی اوچون هر بیر فعالیت و هر بیر فرهنگیمیز قۉللب-قوتلنیب و مدنیت‌میز یۉنه‌لیشیده بیز بیرله‌شیش‌میز نه‌فقط بو بارلیگیمیز رواجلنیشی‌گه یاردم بېره‌دی، بلکه بیزنی سیاسی جهت‌لرده هم بیرلشتیریشی ممکن دیر. شونده‌ی اېکن فرهنگی فعالیت‌لریمیز هر ییرده و هر حالده بۉلسه قدر بېریشیمیز درکار. چونکه بیزگه بار فخرلی مدنیت و بارلیک دنیاده آز ملت‌لرده بار دیر.
