تورانیلر نینگ یتوک شاعر و متفکری مخدوم قلی فراغی ۱۷۳۳ – میلادی ییل, گوکلین ترکمنلریدن ایران و تورکمنستان چیگره‌سیده کاووس گنبدی گه توغیلدی. «مخدوم» سۉزی «خدمت قیلینگن» خدمتکاری بار کیشی و «سرور» معنالرینی انگلته‌دی. «قلی» اېسه «غلام/قل» دېگن معنی نی بیلدیره‌دی. «مخدوم قلی» نینگ معناسی «سرور نینگ غلامی» بۉله‌دی.
بویوک تورکمن شاعری، اوز دوریده‌گی علملرینی و باشلنغیچ تعلیمنی اولأ بویوک شاعر بولگن آته‌سی, دولت محمد ملا آزادی دن اورگنگن. سونگره, قیزیل ایاغده‌گی ادریس بابا آتیده‌گی مدرسه‌گه, اۉقیشگه دوام اېتگن. فراغی , تعلیم و بیلیمگه بۉلگن مهری طفیلی, بخارا گه باره‌دی او ییردن افغانستان, هندوستان و کیین اېسه تورکستانگه کیله‌دی. او، اوزبیکستانده‌گی شیر غازی مدرسه‌سیده تحصیل آلگندن سونگ اۉز آنه وطنیگه قیته‌دی.
مخدوم قلی نینگ باباسی و آته‌سی قشاقلیگده یشه‌گنلر. تیریکچلیک و روزغار اوچون دهقانلیک, تیمیرچیلیک و زرگرلیک بیلن شغلنگنلر. بیراق، حیاتلری گللب-یشنه‌مه‌گن و مادی تینچ حیات شرایطیدن اوزاق بۉلگنلر. شاعر نینگ اۉزی هم شو ایشلر؛ حتی چوپانلیک بیلن هم شغلنگن اېدی. اقتصاد ضعیفلیگی سببیدن بویوک شاعر, سیوگن چیرایلی یاری منگلیدن ایریلدی و باشقه‌سی بیلن تورموش قوردی. فراغی نینگ فرزندلری جوده یاش بۉلگنده وفات ایته‌دی. شو سبب, بیلی ایگیلگن شاعر مرحوم فرزندلری حقیده مرثیه‌لر یازگن.
مخدوم قلی حیات کېچیریگن دور، سراسیمه‌لی و پراگنده‌لیک دوری بۉلگن. شاعر دوری نینگ شرایطلرینی، اۉز شعرلریگه عکس ایتیریب؛ فقرلیک و قشاقلیکدن قوتیلیش نینگ یلغوز یۉلینی مسلمانلر بیرلیگیده دېب یاریتگن.
شاعر نینگ ادبی موقعسیگه قره‌گنده, شو وقتگچه هیچ کیم او کبی تورکمن ادبیاتینی بایتیشده, شونچه‌لیک کوچلی تاثیر قالدیرگن اېمس. صمد یلواچ ایتیشیچه٫ ۲۰ ته گه یقین تورکمن شاعرلری و ادیبلری او نینگ موقعسیگه ایریشیشگه اینتیلگن. شو نینگ اوچون هم اولر مخدوم قلی نینگ تورکمن ادبیاتی نینگ تاسیسچی‌سی دیب بیله‌دیلر.
اونینگ شعرلری دینی, اخلاقی و تعلیمی مضومنلر بیلن بیتیلگن. اینیقسه، اونینگ شعرلریده ایپیک(حماسی) اسلوبی هم کۉزه‌تیله‌دی. شرق شناسلر هم شاعر نینگ اۉزی و اثرلری حقیده اوی و فکر بیلدیرگنلر. جمله‌دن بیرتیلس مخدوم قلی‌نی, جسم جامیگه اوخشتگن. آرمینوس وامبری ۸۰ ییلدن کیین مخدوم نینگ توغیلگن وطنیگه بارگندن سونگ فکرلرینی شونده‌ی بیلدیرگنلر: اونینگ شعرلری نازیک, یاقملی و تورکمنچه نینگ مکمل نمونه‌سی حساب بۉله‌دی. اونینگ شعرلریده اۉزیگه خاص ترتیب و قاعده‌لر موجود بۉلیب, بو شرق ادبیاتیده کمدن-کم اوچره‌یدی.
وامبری قیتیش زمانیده, مخدوم قلی نینگ دیوانینی اۉزی بیلن آلیب کیتگن. حاضر اېسه اوشبو اثر لندن نینگ کتابخانه‌سیده سقلنماقده. بو دیوان تورکمنستانده‌گی ۳۰۰ نسخه‌دن اینگ قدیمی‌سی دیر. بو نسخه تورکمنستان جمهوریت تمانیدن تیارلنیب و کوچیریلگن. بوندن تشقری لهستانلیک تحقیقاتچی الکساندر شودزکو هم مخدوم قلی نینگ شعرلرینی ترجمه قیلگن.
مخدوم قلی نینگ شهرتی نه فقط تورکمنلر آره‌سیده بلکه کردلر, اوزبیکلر, قرغیزلر, قزاقلر, ایرانلیکلر, افغانستانلیکلر و تورکلر آره‌سیده هم اۉز اۉرنینی تاپگن.
اخر عاقبت, مخدوم قلی نینگ رسالتی, اونینگ شعریده عکس ایتگندیک و اۉزی هم ایتگنی دیک, تاپگن هر بیر نرسه نی تیلیگه آلیشدیر. جیملیک, یالغیزلیک و اولیم اونی خار قیله‌دی.
مخدم قلی ۱۸۰۷ نچی ییلی، ۸۳ یاشیگه وفات اېته‌دی. اونینگ مقبره‌سی ایران نینگ گلستان ولایتده جایلشگن.
اولوغ شاعرنینگ روحی شاد و خاطره‌سی منگو یشه‌سین.
