استاد محمد امین متین اندخویی, مولانا عبدلحی فرزندی ۱۳۱۹- نچی ییل، اندخوی نینگ چک محله‌سیده دنیاگه کېلگن. اۉقوچیلیک دوری‌نی اۉز آنه توپراغی اندخویده دولت مکتبلریده, همده خصوصی طرزده اوشه دورنینگ استادلریدن جمله‌دن, شعر فنیده استاد قربت کبی اولوغ استادلرگه شاگرد بۉلگن و اولردن تۉلیق فایده‌لنگن. استاد اۉقوچیلیک دوریدن یاق شعر یازیشگه باشله‌گن. اونینگ ایلک یازگن شعرلری بیشینچی صنفده اېکن. ۱۳۳۵- نچی قویاش ییلیده, فاریاب نینگ جریده‌سیده نشر اېتیلگن. انه شو زماندن باشلب کونیمیزگچه متین اندخویی نینگ اسمی اولکه‌میز نینگ مطبوعاتلریده ترقلگن.
متین اندخویی, زمانه‌میز نینگ تنیقلی شاعرلریدن و تدقیقاتچیلریدن بیری بۉلیب, یورتیمیز نینگ بویوک علمی, مدنی و ادبی فخرلریدن حساب بۉله‌دی. او، اۉزی نینگ سیر مضمون حیاتینی بوتون فداکارلیگی بیلن علم, مدنیت و ادبیات خدمتیگه بخشلب؛ تاریخ, مدنیت, تیل و ادبی قدریتلریمیزنی اسره‌ش یۉلیده انچه محنت قیلگن.
استاد متین اساسا غزل, رباعی و قصیده یۉلنیشلریگه قیزیقیش بیلدیرگن, همده زمانه‌سی نینگ بعضی واقعه‌لری بۉییچه تاریخی مطلعلر یازگن. او شعریتده بیدل اسلوبیگه ایرگشگن بۉلیب, اثرلری نینگ اساسی مضمونی نی سیوگی, تصوف, اجتماعی و تاریخی موضوعلر تشکیل قیلگن.
اونینگ شعرلریده کینگ عکس ایتگن مهم موضوعلردن بیری, وطن سیورلیک و توغیلگن یورتیگه بولگن سیوگی سی دیر. استاد متین اۉز وطنینی و توغیلگن ییرینی یوره‌کدن سیوگن؛ بو سیوگی نینگ النگه‌سی او نینگ کوپلب شعرلریده قینب تورگنی یقال کۉرینه دی. بو موضوع‌نی وطنگه محبت«محبت به وطن» شعریده کۉزاتیشیمیز ممکن.
استاد متین‌دن قویده‌گی شعری اثرلر نشر اېتیلگن:
– “کونگل سوزی” اۉزبېکچه شعرلر توپلمی
– ” مرز خورشید”(قویاش چیگره‌سی) فارسچه شعری توپلم
– ” کاسه چوبین” بابا سنگو (مشهور بابا ولی اندخویی) نینگ تصوفی حیاتی حقیده منظوم و نثری رساله
– “باغ لاله پوش” بیرینچی فارسچه و اۉزبېکچه دیوانی
– ” چشم غزاله” ایکینچی فارسی و اۉزبېکچه دیوانی
بوندن تشقری رحمتلی استاد متین تاریخ, دین, فلسفه, مدنیت و ادبیات ساحه‌لریده تحقیقی ایشلر بجرگن. توشونچه و بیلگیلرینی ایکی تیلده؛ اۉزبېکچه و دری‌ده شعر قالیبده یازگن.
باغ بالا پوش, استاد متین نینگ بیرینچی دیوانی دیر. بو دیوان ۱۳۷۹- ییلیده شاعر و تدقیقاتچی محمد عالم لبیب تحریری و باش سۉزی ایضاحی بیلن پشاورده چاپ ایتیلگن. بو دیوان غزللر, چکامه لر(؟), عکسیه لر(طنزگونه ها)، رباعیلر, علم, ادب و صنعت ساحه سیده‌گی بایلیکلر نینگ وفات سنه‌لری همده جماعت بنالری و مقدس مسکنلر نینگ قوریلیش تاریخلرینی اۉز ایچیگه آله‌دی. استاد متین، شعرلریده, توره‌لری و آنه یورتی نینگ اۉتگن تاریخیگه دایم فخر قیلیب کیلگنینی عکس ایترگن.
استاد اندخویی علمی فعالیتلری قطاریده, ۱۳۳۸- نچی ییلده, بلخ ولایتی اخبارات و مدنیت باشقرمه‌سیده رسمی ایشگه کیرگن.۱۳۵۷-۱۳۴۰ ییللریده اېسه اندخوی شهر کتابخانه‌سیده, کتابچی (کتابدار) صفتیده فعالیت آلیب بارگن. سونگ ۱۳۵۹ نچی ییلگچه میمنه شهریده جایلشگن ,فاریاب گزیته سینینگ باشقرمه‌سیده خادم بۉلیب ایشله‌گن. ۱۳۷۱-۱۳۶۰ نچی ییللرده اېسه کابل شهریده “هیواد”(وطن) گزیته سی, “پیام حق”( حق پیامی) ژورنالی و “ملیت های برادر”ژورنالی نینگ باشقرمه‌لریده هم خدمت قیلگن. شو نینگ دیک, افغانستان یازووچیلری اویشمه‌سی نینگ, نشریات بۉلیمی رهبری و دهقانلر کوپراتیفلری نینگ مدنی بولیمیده خادم صفتیده فعالیت یورتگن.
شرعی جوزجانی دوستی رحمتلی متین اندخویی حقیده‌گی سۉزلری؛
او هر دایم معنویت دنیاسینی, اۉزی اوچون اینگ یارقین و تیکیس یۉل صفتیده تنلب آلدی. مین اۉزبېکمن دیب فخرلنیش, تورکانه اودوملرنی تیکلش و تورکانه تخلص یا سوی آت بیلن مطبوعاتده مقاله ترقتیش کیچیریلمس جرم دیب حسابلنگن بیر زمانده, اۉزبېک ادبیاتی تاریخیده کمیت نقطه نظریدن, تینگی کم بۉلگن بیر قصیده یازدی. اوشبو قصیده ده, خلقمیز نینگ علمی یوتوقلری, چیکسیز مدنی یادگارلیکلری و تاریخی سیمالرینی عکس ایتیردی. بیز, بیری بیریمیز بیلن یازیشیب تورردیک. او, یازگن شعرلرینی غالبا بیرنچی مرته مینگه یوباریب نظریمنی سورردی, البته مینینگ نظرم هر دایم ایجابی بولردی. او یوکسک طبع و انسانی غرور ایگه سی اېدی, هیچ قچان قصرلری بلند, بیراق، همتلری پست بۉلگن کتته بایلیک ایگه‌لریگه احتیاج قۉلینی چوزمه‌ی یشه‌دی. فقط دوستم خیریه جمغرمه‌سی دوالش اوچون اونگه بیر ایککی مرته یاردم کورستگنی یادیمده. تورکیه‌ده دوالنیب ساغلگندن کیین کتته اوغلی یاردمی بیلن تیلفون آرقه‌لی او بیلن گپلشدیک.
احوالی ناخوش بولگنیده, مارشال دوستم شفاخانه‌گه او نینگ عیادتیگه کیلگنیدن ممنون اېدی. متین اندخویی, تاریخ و ادبیات نینگ برچه ساحه‌لریده قلم تیبرتدی و خلقی اوچون اونوتیلمس شهکارلر قالدیردی.
سونگی ییللرده یوز بیرگن اوروشلر طفیلی کتابخانه‌سی یانیب و یا قراقچیلرگه اوچره‌ب, کتابلری نینگ بیر کتته اولچمینی قولدن بېرگن. شو واقعه‌لر نتیجه‌سیده, او نینگ یازگن اثرلری نینگ کوپینچه بولیملری هم ,یوقالیب کېتگن. رحمتلی متین اندخویی, بو یوره‌ک یره‌سی نینگ دردینی ,هردایم تیلیگه کیلتوریب تورر اېدی.
الوغ استاد متین نینگ ,تیل و توره ساحه‌سیده فعالیتلرینی قدرلش اوچون ۲۰۲۱- ییلیده استاد غلام سخی وکیلزاده اوز فیس بوک صفحه‌لریده شونده‌ی یازگن اېکنلر؛ بیز یقین آره ده استاد نینگ خاطره‌لریگه بخشلب «یاد نامه» عنوانلی بیر توپلم باسیش نیتیده میز.
حیات نینگ هر بیر لحظه سینی اوز تیل و مدنیتیگه بخشله‌گن بویوک ایکی تیللیک شاعریمیز ۱۳۹۸- ییلی اندخویده وفات اېته‌دی.
بونده‌ی شخصیتلریمیزگه قرشی بیز نینگ مسوولیتیمیز, اولر‌نینگ سعی حرکتلرینی قدیرلش و قالدیرگن مدنی و تیل میراثنی اسره‌ب- اویلش دیر. شو نینگ دیک, ملت او نینگ اثرلری و فکرلرینی قوللب قوتلب, کیله‌جک اولادلرگه یتکزیشلری کېره‌ک.
