سونگی بیر-یریم ییل ایچیده، افغانستان ایکی قوشنی مملکتی بۉلمیش پاکستان و ایران‌دن یوز مینگلرچه مهاجر قیتریلیشی گواهی اېدی.
بو حقده نشر اېتیلگن معلوماتلرگه کۉره، پاکستان میلادی ۲۰۲۳ – ییلدن بویان کمیده بیر میلیون مهاجرنی افغانستان‌گه قیترگن و ایران اېسه یالغیز شو جاری ییل باشلنگنیدن بیری کمیده ۹۴۰ مینگ مهاجرنی افغانستان‌گه قیتردی و بو جریان شوکونلر جدی دوام اېتماقده دیر.
بو مهاجرلر شوندی بیرحالده قیتریلماقده دیر که افغانستان حاضر آغیر اقتصادی وضعیت و ایش‌سیزلیک کبی معمالر بیلن دوچ، شو باعث مهاجرلر کینگ کولمده افغانستان‌گه قیتریلیشی، بدرغه‌لیک ینه بیر باسقیچی باشلنیشی‌گه سبب بۉلماقده.
بو آره‌ده، طالبان نینگ پاکستان و ایران‌دن چیقاریلگن مهاجرلرگه نسبتن فرق‌لی قره‌شی هم مهم مساله‌لردن بیری دیر. پاکستان‌دن چیقاریلگن مهاجرلر طالبان تامانیدن قیزیق و تیزیملی کوتیب آلیندی. لیکن ایران‌دن کېله‌یاتکن مهاجرلر حکومتی یاردملردن اوزاق اعتبارسیزلیکده قوییب یوباریلماقده دیر.
پاکستان‌دن کېلگن مهاجرلرگه طالبان قره‌شی:
قیزیق کوتیب آلیش: طالبان مقاملری گُل بیلن مهاجرلر استقبالی‌گه باردی. دولتی امکانیت‌لر بیلن خاص بیر احساس بیلن کوتیب آلدی.
دولتی امکانیت یره‌تیلیشی: چیگره‌لرده چادرلر برپا اېتیلیب، مهاجرلر مهر بیلن قرشی‌لندی.
دولتی کمپاین: کوتیب آلیش کینگ کمپاینی یۉلگه تشله‌دی. طالبان بو توغریده مخابراتی شبکهلردن هم ایش آلیب، هر بیر قونغیراق باشی‌ده پول ییغیش اعلانی قوییلدی.
نان و سوو: طالبان مهاجرلرنینگ آزیق-آوقت و امکانیت‌لرینی ییترلیچه تامین‌لدی.
ایش زمینه‌لری یره‌تیلیشی: دولتی اداره‌لرده مهاجرلر اوچون خاص بست‌لر اجره‌تیلیب، ایش زمینه‌لری نظرگه توتیلدی.
باش‌پناه یره‌تیش: ولایتلرده مهاجرلر اوچون شهرچه‌لر تمل تاشی قوییلدی. ییرلر توزیع اېتیلدی. شهرلر اینقسه کابلده اوی ایگه‌لری مهاجرلرگه ارزان نرخ‌ده اوی کرایه بېریش‌گه بویروغ بېریلدی.
دیپلوماتیک اینتیلیش‌لر: طالبان مقاملری پاکستان رسمی‌لری همده خلق‌ارا تشکیلات‌لر بیلن مذاکره‌لر یۉلگه قوییب، مهاجرلر یخشی‌لب قیتریلیشی و کوتیب آلینیشی خصوصیده تلاش قیلدی. بونگه قوشیمچه طالبان هر بیر مقامی مهاجرلرگه باسیم کېلمس‌لیگینی علیحده تاکیدلدی.
ایران‌دن کېلگن مهاجرلرگه طالبان قره‌شی:
ساووق کوتیب آلیش: طالبان نینگ یالغیز بیر نیچه مقامی باریب و اوزاقدن بیر کۉزه‌تیب کېلدی. یاردملر مردمی بۉلدی و دولتی یاردملر آز اېدی.
امکانیت‌سیزلیک: چیقاریلگن مهاجرلرگه خیمه و امکانیت یۉق‌لیگی اَیتیلماقده و عایله‌لر اسلام قلعه‌دیک چیگره حدودلرده یۉل اوستیده قالگن.
مردمی کمپاین: طالبان یاردم ییتکزیش کمپاینی گه قیزیقیش کۉرسه‌تمه و یالغیز کمپاین‌لر هم خلق اینقسه هرات یشاوچیلری تامانیدن یۉلگه قوییلدی.
نان و سوو یۉق‌لیگی: آزیق-آوقت یۉق‌لیگی و مهاجرلر اینقسه عیاللر و باله‌لر ایچیم‌لیک سووگه قۉل تاپالمه‌گنی خبر قیلیندی.
ایش‌سیزلیک: طالبان ایران‌دن کېلگن مهاجرلر اوچون ایش زمینه‌سینی یره‌تیشگه اصلا اعتبار قره‌تمه‌گن.
باش‌پناه سیزلیک: کۉپ مهاجرلر اوی‌سیز و باش‌پناه‌سیز دیر و بو تۉغریده طالبان حاضرگچه توجه قره‌تمه‌گن. اوی‌سیز مهاجرلر بدرغه بۉلیب میدانگه قالگن.
سیاسی جیم‌لیک: ایران‌دن چیقاریلیب یاتکن مهاجرلر کۉپلب معمالر، زوره‌وانلیکلر و حقارت‌لر بیلن دوچ بۉلگن. طالبان حاضرگچه هیچ بیر مهم ییغین اۉتکزمه‌گن و ایران زوره‌وانلیکلری هم بو تۉغریده جواب‌سیز قالدیرماقده دیر.
طالبان نینگ فرق‌لی قره‌شیگه سبب؟
- قومی قره‌ش: پاکستان‌دن کېلگنلر کۉپینچه پشتون‌لر دیر. پشتون‌لر طالبان نینگ اساسی قومی پایه‌سی حسابلنه‌دی. بونگه قرشی ایران‌دن قیتریلگن مهاجرلر کۉپینچه هزاره‌لر و اۉزبېکلر دیر.
- اتنیک مهندس‌لیگی: طالبان بو بیلن تورکستان و قطغن کبی خاص منطقه‌لرگه ناقللرنی جایله‌شتیریش بیلن اتنیک مهندس‌لیگینی عملگه آشیریش اوچون پاکستان‌دن کېلگنلرنی ترغیب قیلیب بو منطقه‌لرگه آلیب باریش مقصدیده، اولرنی خاص کوتیب آلیب، خاص حدودلرده جایله‌شتیردی
- گروهی و سیاسی علاقه: پاکستان‌دن کېلگن کۉپلب پشتون‌لر وو ییرده ییللر دوامی‌ده طالبان حامیلر و هم‌فکرلری اېدی. طالبان بو شخص‌لر وفادار کوچلری بیله‌دی.
- طالبانی فکر کوچهیشی: پاکستان‌دن کېلگنلر آلیب باریلگن منطقه‌لرده، طالبانی فکرلرنی کوچه‌یتیره‌دی. شو اوچون طالبان اولرگه خاص دقتی بار چونکه پاکستان‌دن کېلگنلر کۉپینچه طالبان هم‌فکر و حتا اعضالری همده یقین‌لری دیر. حال بو که ایران‌دن کېلگنلر طرف‌سیز و عادی خلق اېدی شو اوچون بی‌مهرلیکلر بیلن دوچ کېلدی.
خلاصه:
ایران و پاکستان‌دن بیر دَمده میلیون‌لب مهاجر افغانستان‌گه قیتیریلیشی بو ییرده بونچه انسان‌نی قوللب-قوتلب اوچون ییترلیچه امکانیت و آست-قورمه‌لر یۉق‌لیگی سبب‌لی انسانی آغیر احوال کینگه‌یشی ممکن. بیراق بو وضعیتده طالبان نینگ ایدیولوژیک یانده‌شووی مملکتده برقرارسیزلیکلرنی دواملی قیلیشی ممکن دیر.
