تاقی انسان نینگ باشینی حمایه‌لووچی, اسرووچی کییم بۉلیشی بیلن بیرگه, انسانینگ کوچ-قوت, اراده و خصلتلری نینگ سمبولی دیب هم حساب بۉله‌دی. امیر علی شیر نوایی نینگ محاکمه اللغتین اثریده یعنی ۱۵ -یوز ییلده,اۉزبېک یا تورکیلرگه خاص کییملر سنه‌ب اوتیلگنده دوپی یا تاقی, توپی شکلیده یازیلگن. کمیده ۵۰۰ ییل یا قاشغر دوریدن بیری بو سوز اهالی آره‌سیده ایشله‌تیلگنی کوزه‌تیلگن.
تصویری صنعتلر طفیلی قدیمگی دوپیلرده عینا حاضرگی دوپیلر نینگ اوخشش کۉرینیشینی کۉپ اوچرتمه‌یمیز. سبب, اسلام دینی نینگ تاثیری دېب اَیته‌آله‌میز چونکه، دوپی نینگ اوستیدن سله کییلگن یا اوره‌لگن و دوپی نینگ تۉلیق کۉرینیشی, سله کولنکه‌سیده کۉرینمه‌ی قالگن.
۱۸,۱۹ و ۲۰نچی عصرلرگه کېلیب اۉزبېک توپیلری, اویغور توپیلری کۉپراق کۉزگه تیگیب، معلوماتی کیینگ ترقه‌لیبې. بیراق، تاقیلر یا دوپیلر نینگ تاریخی نیگیزی جوده قدیمگه باریب تاقیله‌دی. دوپیلر نینگ ترقه‌لیش جفرافیه‌سی والگه, ارال بویی, قزاقستان, شرقی تورکستان عموما تورکستان یا مرکزی آسیا دیر.
دوپی سۉزی نینگ لغوی معناسی, بیز نینگ اجدادلریمیز گه تیگیشلی بۉلگنینی کۉرسته‌دی. دوپی اصلیده قدیمگی تورکچه‌ده «توپو» دېیلگن. بعضی بیر تورک یورتلریده اورنک، قیرغیزستانده توپه دېب ایتیشه‌دیلر. بو یعنی تیپه دېگنلری. انسان نینگ اینگ تیپه یا یوقاری قسمی بۉلمیش باش کییم بۉلگنلیگی اوچون توپی دییشگن و کیینچه‌لیک دوپی شکلیده اوزگرگن.
تاقی تیکیش کسبی؛ بدیعی هنرمندلیک نینگ کینگ ترقلگن ساحه‌سی دیر. تاقی کۉپینچه بخمل, سیدیرغه شاهی, ساتن‌دن و باشقه متاعلردن بیچیلیب، قبیق قیلینه‌دی. قبیقلر آره‌سیگه په‌موق یعنی پخته یا که کاغاذدن پیلته اوریله‌دی. کیین کشته‌لری ایپ, ایپک و زر ایپلر بیلن تیکیله‌دی. سونگ اوله‌راق، تیار بۉلگن بولکلر بیر بیریگه اولنه‌دی. کیزه‌ک یا سورتمه تیگره‌سی جییک بیلن تیکیله‌دی. ییلیمله‌گن یا شیریشلنگن تاقیلر تخته‌چه گه قوییله‌دی. تیار بۉلگن تاقی بیچیمیگه قره‌ب، تۉرت بورجک و دوملاق شکلگه ایگه بۉله‌دی.
تومارچه گل یا تومارچه تاقی, جنوبی تورکستان خلق نینگ اینگ مهم و کۉپ قوللنه‌دیگن باش کییملریدن بیری دیر. بوتون اۉزبېک خلقیگه تیگیشلی بۉلگن بو باش کییم نینگ ایجادی وطنی سرپل و او نینگ چیبر خاتین- قیزلری بۉله‌دی. شبهه‌سیز که خاتین-قیزلر گوزه‌للیک و نفیسلیک اختراعچیسی دیر.
قۉل صنعتی نینگ اختراعسی تومارچه گل تاقی ایپک, پخته ایپ, هوند و زر بیلن تیکیله‌دی. تاقیمیز نینگ قدرینی یوکسک قیلگن بیرینچی سبب قۉل محنتی دیر. ایکینچیسی اېسه, ایپک بیلن تیکلیشی دیر.
بوکونلرده، تاقی هوند و باشقه رواجلنگن ایپلر بیلن هم تیکیله‌دی. چونکه قیمتی مناسب و تیزده تاپیله‌دی. اگرده تاقی زر بیلن تیکیلسه زرتاقی اسمنی اۉزیگه آله‌دی. تاقی اۉزبېکلرنینگ غروری سنلگنی دیک، توی و تماشالرده هم قوله‌ی قوللنیلیشی اوچون زر بیلن تیکیلگن.
تومارچه گل تورلی دیزاینلر, نقشلر و گللرگه بای بیر باش کییم. مثال: تومارچه, قوچقارچه, بادام گل, پتیغ گل و باشقه‌لر اینگ رواجلنگن تورلریدن دیر. تومار، کۉپینچه کۉزتیگمه‌سلیک، بلا و قضالردن اسره‌ش اوچون اوچ بورچک شکلیگه تیکیلیب، بویین، اوموز و یا که کییملرگه تاقیله‌دی. شونده‌ی توییله‌دی که؛ تومارچه گل تاقیسیده‌گی تورمارچه نینگ نقشی, توماردن اقتباس بولگن بۉلسه. عین حالده تومارنی هر ییرده تاقیب یوریش قوله‌ی بۉلمه‌گنی اوچون چیبر خاتینلریمیز اوندن قنداغ درست قوللنیش یۉلینی تاپگنلر و تاقی دیزاینیگه ایلنتیرگنلر. شو طریقدن تومارچه گل تاقی، بو کونگی ملی قدریتلریمیزدن بیریگه ایلنگن. شبهه‌سیز صنعت و توره ناتۉغری عدوملرنی یینگه‌دی.
ینه ایریم خلقیمیز، تومارچه گل نقشی نینگ قیناغینی انار گلیدن آلینگن دېب، ایته‌دیلر. چونکه انار نینگ تازه گلی نفیسلیک, چیرای، حیات اینیقسه فراوانلیک و سلامتلیک معنی‌سیگه ایگه دیر. شو اوچون هم بو گل تورلی مدنیتلرگه جمله‌دن, تورکلرده الهام منبع‌سی بۉلگن و کۉپلب قۉل صنعتیده کۉزگه یقال کۉرینه‌دی.
قوچقار، بوزقورت سینگری تورکلر نینگ توره‌سیده کتته اهمیتگه ایگه دیر. قوچقار کۉپینچه قدرت, جسورلیک, اۉزیدن حفاظت قیلیش معنالری بیلن ایضاح لنه‌دی. تورکلر نینگ الگوسی بۉلیشیدن تشقری، صنعت و توره‌سیگه هم اۉز تاثیرینی و ایزلرینی قالدیرگن. قول صنعتلریده اورنگی: قالینلر, گلیملر, ایدیشلر و بعضی معمارلیکلرده قوچقار نقشلری کۉزه‌تیله‌دی که, قدرت و ابدیلیک معناسینی افاده‌له‌یدی.
قیزیل بویاق یا رنگ اېسکی و زمانوی صنعتلرده اۉزیگه خاص بیر اۉرینگه ایگه. چونکه عصرلر دوامیده ایشله‌تیلگن اصول حاضرگچه قوللنیلیب کېلماقده.
قیزیل بویاق، کۉپینچه انسانلرنی جذب قیله‌دیگن رنگ دېب بیلینگن. سیوگی, گوزه‌لیک و گاهیده فداکارلیک معناسینی افاده‌له‌یدی. قاره رنگ اېسه قدرت, ظرافت, اۉزیگه ایشانچ, بایلیک, ذکا و جدیت انگله‌میده دیر. اوشبو رنگلرنی ایضاح قیلیشدن مقصدیمیز، سرپللیک تاقی نینگ بی‌جزء بو رنگلر بیلن تیکیلگن بۉلمسلیگینی تاکیدلش دیر. البته که باشقه رنگلرنی هم ایشلتیلگنینی کۉزاتیشیمیز ممکن. بیراق، خلق ایچیده این کۉپ قاره و قیزیل رنگلر بیلن تیکلگنی ترقه‌لیب کېتگن.
تاریخ کۉرسته‌دی که خاتین-قیزلر، مدنیتلر نینگ شکیله‌نیشیده چوقور و کتته رول اۉینه‌گنلر. اینیقسه عایله, آغزه‌کی ادبیات و عنعنوی صنعت کبی نارسمی ساحه‌لرده اولرنینگ قالدیرگن ایزلرنی یقال کۉریش و سیزیش ممکن. انچه کوپ حالتلرده خاتینلر تیل, توره و مدنی قدریتلرنینگ اسره‌ب ـ اویلاووچیسی بۉلگن. شو سببدن هم, قدریتلریمیز بارلیگی اوچون هم عیاللریمیزدن منتدار بۉلیشیمیز، اولرنی قوللب- قوتلشیمیز ضرور.
قیزلریمیز یاشلیکلریدن آق، بو قۉل صنعتینی آنه‌لریدن اۉرگنیب کیلگنلر. تاقی تیکیش، روزغار تیبره‌تیش و اینیقسه قۉل صنعت رواجی اوچون مولجللنگن. ایتیب اوتیشیمیز ضرور که وقت و زمان کیره‌گی خاتین-قیزلر سینگری ییگیتلر و ایرککلر هم تاقی تیکیش ساحه‌سیده فعالیت قیلیب کیلگنلر. بو خصوصیت هم بیجیریم، اۉزبېک جمیعتی نینگ قنچه‌لیک آیدین اویله‌گنینی بیلدیره‌دی.
ایریم حالتلرده شهرلیکلر نینگ باشیده تاقی‌نی کۉریش ممکن. اورنک اوله‌راق؛ بیره‌ملرده, عایلوی تنتنه‌لرده یا که دفن مراسملریده. بیراق، برونلر تاقی اۉرته آسیاده اساسی باش کییم توری بۉلگن.
سونگی پیتلرده قول صنعتی نینگ بازاری تا باره ضعیفلشیب بارماقده. تاکیدلش ضرور که قدرلنمه‌گن بیر توره شبهه‌سیز یۉق بۉلیشی و یا قۉلیدن کیتیشی ممکن. اورنک سونگی پیتلرده اوزگه‌لر بو باش کییمنی نیک نیت بیلن کییمه‌گنینی کۉردیک. ۲۱ نچی عصرگه قره‌مه‌ی هر بیر خلق اۉزیگه خاص ملی کییملرگه ایگه دیر. یعنی اولر ملی باش کییم, ایاق کییم یا اوست کییملرینی مدرنلشکن زمانگه قره‌مه‌ی نسبتا سقلب قالیشگه کوشش قیلگنلر. شونده ی بیر زمانده بیز نینگ مدنیتیمیز قه‌ی درجه‌ده سقلنیب قالگن؟
