اېسلتمە: بو مقاله تورغن فیض‌یف نینگ «تېموری ملکهلر» کتابی بیر بۉلیمی بۉلیب «Ziyo uz» سایتیده نشر اېتیلگن، مذکور مقاله اۉزبېک تی‌وی ژورنالیستی “زرغونه سایقین” آرقهلی عرب الفباسیده اۉگیریلیب، بو یېرده سیزنینگ اختیارینگیزده قوییلگن.
خدیجه بېگیم سلطان حسین میرزا بایقرانینگ سویوکلی خاتینی اېدی. خدیجه بېگیم ۱۴۵۱- ییلده هراتده توغیلیب، ۱۴۵۷- ییلده سلطان ابو سعید میرزا هراتنی آلگچ، اونگه هدیه اېتگن خاص کنیزکلردن بیری اېدی. سلطان ابو سعید میرزا خدیجه بېگیمنی ۱۴۶۵- ییلده اۉز نکاحیگه کیریتهدی. سلطان ابو سعید میرزا دن آق بېگیم اسملی بیر قیز هم بۉلگن. ۱۴۶۹- ییلده سلطان ابو سعید میرزا عراقده هلاکتگه اوچرهگن، هرات تختیگه اۉتیرگن سلطان حسین میرزا بایقرا مرحوم سلطان ابو سعید میرزا حرمیده خدیجه بېگیمنی کۉریب، اونی سېویب قالهدی و شرعی عدهسی (اوچ آی) توگهگچ، اۉز نکاحیگه کیریتهدی.
خدیجه بېگیم یاش، گۉزهل، دماغدار، یېنگیل طبیعت عیال بۉلیب، عینی وقتده طبیعتنی ایچی قارهلیک و مکر-حیلهگه مایل اېدی. ظهیر الدین محمد بابر میرزا (۱۴۸۳-۱۵۳۰) خدیجه بېگیم حقیده: «اۉزینی عاقل تورر اېدی. ولې بېعقل و پرگۉی (کۉپ گپیرووچی، اېزمه) خاتین اېدی، رافضیه (شیخلیک مذهبینینگ بیر آقیمی) هم اېکندور»، دېب یازهدی. درحقیقت، خدیجه بېگیم تیز فرصتده اۉینینگ جاذبهلی حسن-لطافتده و مکارانه الطفاتلری بیلن سلطان حسین بایقرانی اۉزیگه رام قیلیب، حرمده اولوغ بېکلیک اۉرنینی اېگللهیدی.
سلطان حسین بایقرانینگ خاتینلری و خاص کنیزکلریدن ۱۴ اۉغیل و ۱۱ قیز بار اېدی. شاهغریب میرزا (۱۴۷۱-۱۴۸۹)، مظفر حسین میرزالر (۱۴۷۳-۱۵۰۹) خدیجه بېگیمدن توغیلگن اېدیلر. خدیجه بېگیم اۉز فرزندی- تنیق و شهرتپرست مظفر حسین میرزانی سلطاننینگ برچه اۉغیللریدن اوستون قۉییشگه جان-جهدی ایله حرکت قیلردی. بنابراین، تورلی مکر-حیلهلر ایشلهتیب، آته بیلن اۉغیللر اۉرتهسیده نزاع چیقریشگه موفق بۉلهدی. بو نزاعلر کۉپینچه قانلی جنگ و جدللر بیلن توگردی. سلطان حسین بایقرا تاباره خدیجه بېگیمنینگ مکریگه اوچیب، مظفر حسین میرزادن بۉلک اۉغیللریگه اونچهلیک الطفات کۉرستمس و خوف-خطرده یورردی. خدیجه بېگیم اۉغلی مظفر حسین میرزانی آته تختیگه ولیعهد قیلیب تعیینلش مسالهسیده خفیانه حرکتنی باشلب یوبارهدی. اما ولیعهدلیک حقی تعاملگه کۉره، سلطاننینگ کته اۉغلی بدیعالزمان میرزانیکی (۱۴۵۸-۱۵۱۱) اېدی. گرچه سلطان حسین بایقرا بدیعالزمان میرزانی اونچهلیک سېومسه-ده، هر حالده اونی راضی قیلیشی لازم اېدی. عین وقتده، علیشېر نوایی و باشقه سرای اهلینینگ کۉپچیلیگی ولیعهدلیککه بدیعالزمان میرزانینگ ۱۱ یشر اۉغلی مؤمین میرزانی (۱۴۸۶-۱۴۹۷) مناسب حسابلر و بو حقده ملاحظهلرینی سلطانگه آچیق بیلدیرگن اېدیلر. طبعیکه، ارکان دولت آرهسیده بۉلهیاتگن بوندی ملاحظهلر خدیجه بېگیمنینگ حسد آلاوینی النگلهتیرمسدن قۉیمسدی.
۱۴۹۷ ییل بهاریده سلطان حصارگه قرشی یوریش باشلهیدی. سلطاننینگ فرمانیگه کۉره، استرآبادده حکمران بۉلیب تورگن بدیعالزمان اۉز اۉرنیگه اۉغلی محمد مؤمن میرزانی قۉییب، اۉزی آتهسینینگ قۉشینیگه کېلیب قۉشیلدی. جنگ توگهگچ، سلطان حسین بایقرا اۉغلی بدیعالزمان میزرانی بلخ ولایتیگه، سویوکلی اۉغلی مظفر حسین میرزانی اېسه استرآبادگه حاکم قیلیب تعیینلهدی. سلطاننینگ بو فرمانی بدیعالزمان میرزانینگ حمایتیگه تېگهدی. چونکه استرآبادنی اۉغلی مؤمن میرزاگه انعام قیلیش ترددیده اېدی. بنابر این، بدیعالزمان اۉز اۉغلیگه استرآبادنی قۉلدن بای بېرمسلیک حقیده خبر یوبارهدی. بو ماجرا سلطان بیلن بدیعالزمان میرزا آرهسیده قانلی تۉقنشووگه سبب بۉلهدی. ۱۴۹۷ ییل ۲ می ده بدیعالزمان قۉشینی تار-مار کېلتیریلهدی. عین وقتده مظفر حسین میرزانینگ قۉشینی استرآبادنی ضبط اېتیب، محمد مؤمن میرزانی اسیرگه آلهدی و هراتگه کېلتیریب، اختیار الدین قلعهسیگه قمهیدیلر. کۉپدن بېری قولای وضعیتنی کۉتیب یاتگن خدیجه بېگیم مرغاب حربی اۉردوگاهیده وزیر نظامالملک اشتراکیده سلطاننینگ مستلیگیدن فایدهلنیب، محمد مؤمن میرزانی زودلیک بیلن قتل اېتیش حقیدهگی فرمانگه مهر باستیریب آلهدی و اوشه کېچهسیاق حکم اجرا اېتیلهدی.
۱۵۰۶ ییل اپریلده سلطان حسین بایقرا وفات اېتهدی. خدیجه بېگیمنینگ کلتهبینلیک ایله سلطنت ایشلریگه ارلشوو نتیجهسی اۉلهراق، تختگه ایککی شهزاده، بدیعالزمان میرزا و مظفر حسین میرزا اۉتیرهدیلر. شیبانی خان خراسانگه هجوم باشلهگنیده، ایککی شهزاده ایککی موضعده، بدیعالزمان قراررباطده، مظفر حسین میرزا ترنابده تورردیلر. بیرینچی ضربدهیاق ایککی شهزاده ایککی طرفگه بدیعالزمان قندهار آرقهلی ترکیهگه، مظفر حسین میرزا استرآبادده قاچهدیلر. هرات مدافعهسی اېسه خدیجه بېگیم باشلیق اوچ-تۉرتته استعدادسیز عیاللر و خاتین-قیزلرگه قالگن اېدی. شیبانی خان هراتنی آسانگینه قۉلگه کیریتهدی. خدیجه بېگیم هراتدن تشقریگه چیقمی، اوی محبوسلیگیده یشهیدی. ۱۵۰۹ ییل اۉغلی مظفر میرزانینگ استرآبادده اېکنلیگینی ایشیتگچ، شیبانی خان طرفیدن هرات داروغهسی (حاکمی) قیلیب تعیینلنگن جان وفا میرزادن رخصت آلیب، اۉغلینی کۉرگنی استرآبادگه بارهدی. خدیجه بېگیم استرآبادگه یېتیب بارگنده، اۉغلی مظفر حسین میرزا توزلمهی دیگن کسلگه مبتلا بۉلیب، اۉلیم تۉشگیده یاتردی. کۉپ اۉتمی وفات اېتهدی. خدیجه بېگیم اۉغلینینگ تعزیهسینی اۉتکزگچ، ینه هراتگه قیتیب کېلهدی.
