اېسلتمە: بو مقاله تورغن فیض‌یف نینگ «تېموری ملکهلر» کتابی بیر بۉلیمی بۉلیب «Ziyo uz» سایتیده نشر اېتیلگن، مذکور مقاله اۉزبېک تی‌وی ژورنالیستی آرقه‌لی عرب الفباسیده اۉگیریلیب، بو یېرده سیزنینگ اختیارینگیزده قوییلگن.
جهان آرا بېگیم شاه جهان‌نینگ کته قیزی. او ۱۶۱۴ میلادی ییلده توغیلگن. شاه جهان‌نینگ تختگه اۉلتیریش مراسمیده جهان آرا بېگیم ۱۴ یاشده اېدی. آته‌سی اونگه ۴۰ مینگ دانه یاقوت جوهر انعام اېتیب، ینه ییلیگه ۶۰۰ مینگ رپیه مقداریده نفقه بېلگیلنگن اېدی.
آنه‌سی ممتاز محل بېگیم وفات اېتگن چاغده جهان آرا بېگیم اۉن یېتتی یاشده اېدی. بنابرین، آنه‌سی‌نینگ وصیتیگه کۉره، شاه عایله‌سی‌نی باشقریش او نینگ ذمه‌سیگه توشه‌دی. جهان آرا بېگیم نینگ جسمی اسمیگه مانند بۉلیب، حسن لطافتده، عقل- ادراکده و علم آدابده طبیعت اونگه سخیلیک قیلگن اېدی. باز اوستیگه، یخشیگینه غزللر بیتردی. شاه جهان بو قیزیگه علاحیده مهر ایله قرردی. او ممتاز بېگیم‌دن قالگن برچه بایلیک و ملکلرنی شو قیزگه تاپشیره‌دی.
عاقیله جهان آرا بېگیم عایله‌ده اکه- اوکه‌لر اۉرته‌سیده‌گی کېلیشماوچیلیک، حتی آته بیلن اوکه‌سی اورنگزېب آره‌لریده کېلیب چیقه‌دیگن ماجرالرنی اوسته‌لیک بیلن برطرف قیلیشگه ماهر اېدی. اونینگ سرایده آبرو- اعتبار آرته باریب، استه-سېکین آنه‌سی ممتاز محل بېگیم موقع‌نی اېگه‌لی باشله‌دی. ذاتاً، جهان آرا بېگیم سلطنت ایشلری‌نی باشقریش، ایچکی وتشقی سیاست، دیپلاماتی مساله‌لریده آته‌سیگه فایده‌لی مصلحتلری بیلن یاردملشر اېدی. اونده بابه کلانی بابرشاه‌گه اۉخشش معمارلیک و آبادانچیلیک ایشلریگه قیزیقیش و هوسی کته اېدی. بنابراین، آگر‌اده قوریلگن جامی مسجدنینگ تاریخی(لایحه) جهان آرابېگیم‌نینگ قلمیگه منسوب‌دیر. او دهلی، سورت، امبالا، بېحل و پانی‌پت شهرلریده کاروانسرایلر قوردیردی، لاهورده اېسه آرام‌بخش کته باغ بنیاد اېتدیردی. جهان آرا بېگیم مملکتده‌گی غریب- غربا و فقیرلرگه مادی یاردم اویوشتریب، کمبغللر اوچون اوی- جایلر قوردیردی. شونینگدېک، کشمیرده«پری محل» (پریلر سرایی) ناملی عجایب باغ برپا قیلدی، شهدخان آبادده علی‌مرلان خان اریغینی قازدیریب، نقشکار حوض قوردیردی. جهان آرا بېگیم نینگ علم – فن بابیده هم قلم تېبرتکن تاریخدن معلوم. چنانچه «رسالة صاحبیه» (دۉستلیک حقیده رساله) اثری موجود.
۱۶۵۸- ییلی تخت تلشگن اورنگزېب عالمگیر اۉز اکه‌سی داراشکوه‌نی مغلوبیتگه اوچره‌تیب، اوکه‌سی مرادبخش‌نی زندانگه تشلیدی. بېمار، خسته آته‌سی شاه جهان‌نی حبسگه آلیب، آگراده‌گی «قیزیل قلعه» ناملی سراییده نظارتده سقله‌یدی. اوکه‌سی اورنگزېب‌گه خطی حرکتلریدن ناراضی بۉلگن جهان آرا بېگیم مملکتنی اکه-اوکه‌لر اۉرته‌سیده تقسیملشنی، جمله‌دن داراشکوه‌گه–پنجابنی، مرادبخش‌گه–گوجراتنی، شاه‌شجاه‌گه–بنگالنی، اورنگزېب نینگ کته اۉغلی(زندانده اېدی) محمدسلطانگه – دکان‌نی بۉلیب بېریشنی مصلحت بېره‌دی. اما، اورنگزېب بو تکلیفنی قبول قیلمیدی.
آته–باله، اکه–اوکه‌لر و دۉستلر آره سیگه توشگن نزاع و اولرنینگ فاجعه‌لی قسمتی جهان آرا بېگیم‌نی قتیق اضطرابگه ساله‌دی. دلخسته ملیکه دنیا ایشلریدن قۉل یووییب، محبوسلیکده کون کېچیره‌یاتکن خسته آته‌سیگه خدمت قیلیش بیلن اۉزیگه تسکین بېره‌دی. او ۱۶۵۸ ییلدن تا ۱۶۶۶ ییلگچه «قیزیل قلعه قصریده محبوسلیکده یاتگن آته‌سی شاه جهان‌نینگ خذمتیگه بۉله‌دی. ۱۶۶۶ ییلده شاه جهان محبوسلیکده، غریبانه ایا‌نچلی احوالده، اۉز سېویکلی یاری ممتاز محل اوچون قوردیرگن تاج محل مقبره‌سیدن کۉز اوزه‌آلمی قیزی جهان آرا بېگیم قۉلیده حیاتدن کۉز یومدی. جهان آرا بېگیم گرچه شاه قیزی بۉلسه‌ده طبیعتاً کمتر و عالی همتلیلیگیگه طفیلی بایلیک همده شان–شهرتلریگه قیزیقمه‌گن. او ۱۶۸۱ ییلده آلتمیش یېتی یاشیده وفات اېتدی. اونی دهلیده‌گی زرزری بخش قبرستانیگه دفن اېته‌دیلر. هر حالده، اۉزی‌نینگ وصیتیگه موافق بۉلسه کېره‌ک، قبریگه قۉییلگن عادی قبر تاشیگه شوندی بیت یازیلگن:
بغیر سبزه نپوشد کسی مزار مرا
که قبر پوش غریبان همین گیاه بس است
مضمونی: «یشیل میسه‌دن اۉزگه هېچ کیم قبریمنی یاپمسین، تاکه غریبلر قبرینی یاپماق اوچون شو گیاه‌نینگ اۉزی کفایه‌دیر».
