طالبان حرکتی قیته‌دن افغانستان‌ده اۉز حاکمیتینی اۉرنه‌تیب آلگن‌دن سۉنگ بو مملکت خلقی اوستیگه کوتیلمه‌گن درجه‌ده چېکلاولر آلیب کېلدی. بو گروه اهالی حیاتی‌نینگ تورلی قیره‌لریگه قۉیگن چېکلاولری اولکه یشاوچلری‌نینگ حوصله‌سینی پیر قیلگن دېسه مبالغه قیلینمه‌گن بۉله‌دی.
۱۴۰۱- ییل اسد آیی‌نینگ ۲۴-سیده افغانستاننی ېینه بیر بار اۉز تصروفیگه آلیب بو مملکتنی قرانغولیک ساری یۉنلتیردی بو گروه. طالبان رهبری دېب اتلگن هبت‌الله آخندزاده افغانستان اهالیسی‌نینگ ایریم بۉلیملرده انسانی قدریتلرگه استوار حق و حقوقلرینی چېکلاوچی هنوزگچه چمه‌سی یوزته فرمان صادر قیلگن. بو فرمانلر تېگیلشی وزیرلیک همده اداره‌لر آرقلی عملده تطبیق بۉلیشی بیلن خلق‌نینگ یالغوز نفس آلیشدن باشقه همه نرسه‌سی چېکلب قۉییلگن.
قیزلرنینگ آلتینچی صنف‌دن یوقاری تعلیم آلالمسلیگی، خاتین – قیزلرنینگ دولت اداره‌لریده وظیفه بجره‌آلمسلیگی، بیلیم یورتلری خاتین قیزلر یوزیگه یاپیلگنی، عیاللرنینگ عمومی دَم آلیش همده سپورت مرکزلریگه باره آلمسلیگی، قیزلرنینگ محرم‌سیز سفر قیلیشی تعقیقلنگی، عیاللرنینگ حمام باره‌آلمسلیگی و شونگه اۉخشه‌گن اۉنلب موضوعلرنی اۉز ایچیگه آلگن موردلر حقیده فرمان صادر قیلینیب جمعیت‌نینگ یریم قتلمی تقدیری بیلن اۉینلگن؛ بو اېسه بوگون و کېله‌جکده افغانستانی جبران قیلینمیدیگن آغیرقرانغولیک ساری آلیب باریشی آی کبی کۉرینیب تورگن.
طالبان حرکتی فقطگینه عیاللر و خاتین قیزلرنینگ دشمنی اېمس، بولر تاریخ، مدنیت، تیل، تفکر، اندیشه، ادبیات، هنر، موسیقی و صنعت‌نینگ اشدی دشمنلریدن حسابلنه‌دی. بو گروه حاکمیت تېپه‌سیگه کېلیشی بیلن افغانستان‌ده فرهنگ و هنرنینگ یېریک بۉلیمی بۉلمیش هنر و موسیقی بېکار قیلیندی. نتیجه‌ده افغانستان‌ده موسیقی و هنرگه عاید فعالیت ایلدیزیگه مغزآبه قوییلدی.
طالبان‌نینگ موسیقی و هنر بیلن بۉلگن دشمنلیگی سبب بوگون افغانستان‌دېگن بیر مملکت‌ده بیرارته هم موسیقی بیلن شغللنه‌دېگن کیمسه‌نی کۉرمه‌یسیز؛ ساحه‌نینگ برچه فعاللری سۉنگی تۉرت ییل جریانیده مملکتنی ترک قیلیب پاکستان، ایران و باشقه اروپا مملکتلریگه باریب باش پنه ایزله‌دیلر. طالبان حرکتی بو ایش بیلن افغانستان موسیقی‌سی کاروانینی دنیا مدنیتی کاروانی اوزیب قۉییب، اوشبو بۉلیم تنه‌سیگه آغیر بالته اوردی.
هنر، فرهنگ، تیل، تاریخ و مدنیت بیلن یات بۉلگن بو گروه افغانستان توپراغیده جایلشگن بویوک بیلیمدان، شاعر، فیلسوف، تاریخچی، ادیب و شاه‌لرنینگ مقبره‌لرینی قیته تیکلمه‌دی بلکه اولرنینگ طبیعی آفتلر باعث اېمریلیب کېتیشیگه سبب بۉلیب کېلماقده. بونینگ هرات‌ده آسمان اۉپر منارلر، غزنی‌ده‌گی تاریخی آبده‌لر، قندهارده‌گی تاریخی اثرلر و کابل‌ده‌گی قدیمی تاریخی آبده‌لر‌نینگ مثالیده کۉریش ممکن دیر. مدنی قدریتلر بیلن دشمن بۉلگن طالبلر حتی ایریم پیتلرده شاعرلرنی تغزلی شعرلرنی ایتیشدن منع قیلیب هم قۉیگن.
طالبلر افغانستان خلقی‌نینگ مدنی، تاریخی و فرهنگی قدریتلری بیلن ینگیدن اېمس، بو گروه شکللنگندن بویان اۉزینینگ آچیق دشمنلیگینی بیلدیریب کېلگن. بو حرکت میلادی ۲۰۰۱- ییل مارچ آیی نینگ توقیزینچیسیده گروه نینگ یېتکچیسی ملا محمد عمرنینگ فتواسی بیلن بامیان ولایتیده جایلشگن چمه‌سی ایکّی مینگ ییل تاریخگه اېگه صلصال و شهمامه یېریک هیکللرینی آغیر قوراللر بیلن نشانگه آلیب بوزیب تشله‌گن اېدی. طالبلرنینگ مدنیتگه قرشی بو حرکتی اۉشه زمان بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نینگ تاریخی و فرهنگی آبده‌لر بیلن شغللنوچی یونسکو همده باشقه خلق ارا تشکیلاتلرنینگ جدی عکس العملیگه رۉپه ره بۉلگن اېدی.
اېنگ ینگی موردده طالبان نینگ بلخ ولایتیده‌گی والیسی بویروغی اساسیده تېموری‌لرنینگ ایکّینچی پایتختی بۉلمیش هرات‌ده حکمرانلیک قیلگن سلطان حسین بایقرانینگ ذکاوتلی، مدبر و یېریک سیاست اربابی همده اۉزبېک تیلیده بیرینچی بۉلیب خمسه یره‌تیب بېرگن بویوک بابامیز حضرت امیرالکلام امیرعلیشیر نوایی‌نینگ مزارشریف شهریده‌گی چهارراهه‌لردن بیریده بوندن ییگیرمه ییل آلدین قوریلگن هیکلی بوزیب تشلنگن.
مزار شریف شهری مخابرات چهارراه‌سیده قوریلگن مذکور هیکلنی یېر بیلن یکسان قیلیش فقط گینه نوایی‌نینگ مبارک و مقدس روحیگه اهانت اېمس، بلکه افغانستان همده اۉزبېکستان‌ده یشاوچی 40 میلیوندن آرتیق انسان نینگ تیلی، ادبیاتی، تاریخی، اندیشه‌سی، اۉتمیشی و مدنیتی بیلن آچیق دشمنلیک دیر.
طالبان گروهی بو ایشنی بیلمسدن اېمس، بلکه بونی هر تامانله بیلیب و توشینیب عملگه آشیرگن. نوایی حضرتلری‌نینگ بو مبارک هیکلی یېردن اۉپیریلیب بوزیب تشله‌نیشی تۉغریسیده طالبان حکومتی‌نینگ اداری اۉرین باسری مولوی عبدالسلام حنفی همده بو حرکت‌نینگ بلند مرتبه‌لی رسمیلری هنوزگچه بیرار بیر مناسبت کۉرستگنیچه یۉق.
شونینگدېک نوایی‌نینگ هر تامانلمه قدر و قیمتینی بیلگن و ینه اونینگ آتیده شهرلر، بیلیم یورتلری، فرهنگی مرکزلر، پارکلر و اۉنلب کتابخانه‌نینگ آتی قۉییلگن اۉزبیکستان دولتی حلی هیچ مناسبت بیلدیرگنیچه یۉق. اخیرگی تۉرت ییل ایچیده اۉزبېکستان طالبلر حکومتی بیلن تجارت، ترانزیت، اقتصاد، سودا و برق بۉییچه اۉنلب یېریک شرطنامه‌لرنی امضاله‌گن قۉشنی دولتلردن سنه‌له‌دی. یعنی اۉزبېکستان مرکزی آسیاده طالبانی رسمیتگه تانیش درجه‌ده حمایت قیلیب کېلگن بیر مملکت دېسک ینگلیشمه‌گن بۉله‌میز.
نوایی حضرتلری‌نینگ مزار شریف شهریده‌گی هیکلی بوزیب تشله‌نیشی باره‌سیده افغانستان‌ده همده چېت اېلده یشاوچی اۉزبېک سیاستچیلری، ضیالیلر و فرهنگلر مساله بۉییچه بی‌فرق قالمه‌ی بونگه کېینگ کۉلمی عکس‌العمل کۉرسه‌تیب کېلماقده‌لر. هالندده استقامت قیله دېگن انسان حق و حقوقلری بۉییچه اۉزبېک فعال عیالی خانم فرخ‌لقا اونچی‌ده اۉزینینگ اکس صحیفه‌سیگه بو حقده قوییده‌گیچه یازگن “طالبلر افغانستان تورکلری‌نینگ فرهنگ و تاریخی برابریده اۉزینینگ کورکرانه دشمنلیگینی ینه بیر بار آچیق کۉرستدی. بلخ ولایتی مرکزی مزارشریف شهریده نوایی حضرتلری هیکلینی بوزیب تشلش میلیونلب تورک‌نینگ تاریخی حافظه‌سی همده کۉنگلینی جریحه‌دار قیلیش‌ده آچیق بیر هجوم دیر. بو تدبیر اېسه فرهنگی فاجعه و مشترک ملتلرنینگ تاریخیگه یېریک بیر خیانت سنه‌له‌دی.” شونینگدېک جوزجان ولایتی سابق والیسی همده تخار ولایتی‌نینگ ولسی جرگه‌ده‌گی سابق نماینده‌سی محمدعالم ساعی اۉزینینگ فیس‌بوک صحیفه‌سیده “امیرالکلام امیر علیشیر نوایی‌نینگ شعرلری همده اونینگ بیوگرافیسی یازیلگن کتیبه و هیکل‌نینگ بوزیب تشله‌نیشی نینگ هېچ قنده‌ی منطقی و مذهبی صبغه‌سی یۉق، بلکه بو اېسه افغانستان خلقی اۉرته‌سیده فتنه و ایرمچه‌چیلیککه سبب بۉله دېگن بیر اقدام دېب ایتگن” و باشقه بیر تاماندن “افغانستان تورکلری مدنی و اجتماعی اویوشمه‌لری” اۉزی نینگ اجتماعی ترمقالرده نشر قیلگن اعلامیه‌سیده بو حادثه‌نی قتیق قارلب اونینگ بیر قسمیده منه بوند‌ی دېگن “افغانستان تورکلری‌نینگ مدنی و اجتماعی اویوشمه‌لری چوقور قیغو تشویش بیلن بویوک شاعر، مشهور عالم و تېمیورلر دوری‌نینگ یېریک وزیری امیرعلیشیر نوایی هیکلی‌نینگ مزار شریف شهریده بوزیب تشله‌نیشینی قتیق قاره‌له‌یدی. امیر علیشیر نوایی‌نینگ ادبی میراثی، مدرسه و کتابخانه‌لر تشکیل اېتیشی همده عالملر و مدنیت اربابلرینی کېنگ قۉللب قووتله‌شی بیلن نه فقط تورکلر تاریخیده‌گی اېنگ اۉلکن شخصلردن بیری، بلکه افغانستان‌نینگ تاریخی و مدنی هویتی‌نینگ اساسی ارکانلریدن بیر حسابنله‌دی” دېب قید اېتیلن.
یوقاریده اېسله تیلگن شخصیتلردن علاوه اۉنلب اۉزبېک ضیالی، سیاسی و فرهنگیلری مزار شریف شهریده نوایی حضرتلری هیکلیگه حرمت‌سیزلیک قیلینیب اونی یېر بیلن یکسان اېتیب ویران قیلینیشینی قتّیق قاره‌لب اونگه نسبتن جدی عکل‌المعل کۉرستگنلر. شونینگدېک اولرنینگ ایریملری بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی‌نینگ تاریخی و فرهنگی آبده‌لر بۉییچه تشکیلاتی یونسکودن مساله بو حرمت‌سیزلیک برابریده بی‌فرق قالمسلیکلرینی سۉره‌گنلر.
