امیر تیمور مقبره‌سی اورته آسیا یا تورکستان معمارچیلیگی نینگ تاپیلمس قوریلیشی بۉلیب, ۱۴۰۵. یېلی سمرقنده بناء اېتیلگن. امیر تیمور مقبره‌سی جایلشگن اولکن ۹ سانلی تاش اوستیگه تخت روان قۉییلیب, بوله‌جک شاه‌لرنینگ تاج کیدیریش مراسملری اۉتکزیلرکن. بو مقبره خلق آره‌سیده, گور امیر یا (میر سعید برکه) دېب ناملنیب کېلگن.
قیزیق! نېگه برچه اولوغ انسانلر نینگ مقبره‌لری یخشی آتلر بیلن آلینر یا که مقبره سۉزی بیلن باشلنه‌ر اېکن، بویوک صاحبقران نینگ مقبره‌سی خلق و جهانی قیناقلرده و منبعلرده، خوش بۉلمه‌گن و حقیرلیک درجه‌سیگه قدر توشیریلگن (گور امیر) دېب مشهور بۉلگن؟!
نېگه دیر اولوغ ذات نینگ نبیره‌لری بۉله توریب بیزلر هم ایشیتیش, یازیش و سۉزلشده بو موضوعگه اعتبار بیرمسدن، عجملر قیلگن مغرضانه ینگلیشگه دوام اېتیب، خطانی رواج بیرماقده‌میز. بو موضوعنی ایسلشدن مقصد؛ دنیانینگ یریمینی باشقرگن صاحبقران مقبره‌سی نینگ آتی نیگه باشقه مشهور و معروف کیشیلر آره‌سیده بونده‌ی بیر آهنگده رواج تاپگنیگه دقتلرنی تارتیش دیر. بو موضوع تفکر قیلیشگه اۉرینلی بیر موضوع دیر. اینیقسه، امید قیله‌میز که اۉزبېکستان دولتی نینگ باشیده بۉلگنلر، بو مقبره‌نی اولوغ بابامیزگه یره‌شه بیر آت بیلن مسما قیلیب، اۉز نبیره‌لیک بورچلرینی جاییگه کیتیره‌دیلر.
بو مقبره تۉغریسیده شونده‌ی بیر روایت بار: امیر تیمور ایرته‌لب تانگده توریب, گنبدگه قره‌سه‌لر کیچکینه اېکن. کیېن امیر تیمور بابامیز اوستالرگه ایتگن اېکنلر؛ گنبد پستلیک قیله‌دی, بیر کېچه‌ده باشقتدن گنبد قورینگلر. شو بیلن اوستالر گنبده نینگ اوستیدن ینه بیر گنبد قوریشلریگه تۉغری کېلگن.
مقبره‌گه تیمورلیلر سلاله‌سیگه منسوب کیشیلر امیر تیمور و وصیتلری بوییچه, بیر استادلری باش اوستلریده و بیر استادلری قبله تمانده دفن قیلینگن. امیر تیمور بابامیز نینگ یانلریده اېسه میرزا اولوغ بېک, شاهرخ میرزا, میرانشاه و سېویکلی نبیره‌سی محمد سلطان دفن اېتیلگن. باشقه فرزندلری اېسه شهر سبزده دفن قیلینگن. بابور نینگ تاکیدلشیچه؛ دستلب تیمورنینگ نبیره‌سی محمد سلطان میرزا سمرقند یقینیده تاشقورغان-تومنیده مدرسه قوردیرگن. سلطان میرزا وفات اېتگنیدن سۉنگ, امیر تیمور اونینگ اېسده‌لیگیگه مقبره قوریش اوچون بویروق بیره‌دی. مقبره حولیسی نینگ توریگه بنیاد اېتیلگن.
بیزگچه اساسأ پیشتاقلی اېشیگی بار حولی و مقبره بناءسی سقلنگن. ارکیالوگلر نینگ تدقیقاتلری نتیجه‌سیده مقبره حولیسی نینگ ایکی یانیدن, محمد سلطان قوردیرگن مدرسه و خانقا نینگ قالدیقلری تاپیلگن. مدرسه و خانقا، مقبره حولیسی نینگ شرقی و غربی تمانلرینی اېگه‌له‌یدی. مقبره حولی سینینگ جنوبیده گنبدلی مقبره جایلشگن. مقبره جنوبیدن, قوردیرگن دالان آرقه‌لی کیریله‌دی. مقبره نینگ چارطاق طرحلی زیارت خانه‌سی یوکسک طاقی رواقلی, تیپه‌سی یازوو حاشیه‌لری و ایچکی گنبد بیلن قاپلنگن. تشقی گنبدی ۴۶ قبرغه‌لی, یوکسک پایگنبدی (دیامتری/قطری ۱۵ متر, بلندلیگی ۱۲.۵ متر) گه اۉرنه‌تیلگن.
مقبره‌نینگ یوکسکلیگی ۳۶ متر, گنبد اطرافی ۱۲ یریم متر, گنبد تشقریدن ۳۶ متر-ایچکریدن ۲۶ متر بۉلیب, آره‌لیقده ۱۰ متر مسافه بار. مقبره دیواری نینگ قلینلیگی ۵ متر دیر. پایدیواری اېسه خشتدن یسه‌لگن بۉلیب, ۸ متر نی تشکیل ایته‌دی. مقبره نینگ عجایب تخنیک تۉزیلیشی بار! قنده‌ی دییه سیز می؟ دقت قیلینگ؛ قیشده تشقری ساووق بیراق، مقبره ایچکریسی ایسّیق بۉله‌دی. یازده اېسه تشقری ایسّیق و ایچکری اېسه ساووق بۉله‌دی. کېز نینگ قدیملیگیگه قره‌مه‌ی, اوشه زمانده بناء قوریلیشیگه ینگی تخنیک ایشله‌تیلیشی اېنگ حیرتلنرلی ینگیلیکلردن بیری صفتیده تن آلینه‌دی.
اورته‌سیده‌گی مرمر پنجره بیلن اوره‌لگن مقبره خدیره صحنیگه قطار قبر تاشلر قوییلگن. یوقاریسی یا توریده امیر تیمور نینگ حربی یوریشلریده اونگه همراه بۉلگن و اونینگ یوکسک حرمتینی قازانگن میر سعید برکه نینگ مقبره‌سی جایلشگن. سعید برکه نینگ آیاق تمانیگه امیر تیمور نینگ اۉزی دفن قیلینگن. اونینگ اوچ تمانیده محمد سلطان, میران شاه, عمر شیخ قبرلری بار. کیینچه‌لیک بو یېرگه امیر تیمور نینگ نبیره‌لری و اویره‌لری نینگ قبر تاشلری ترتیب بیلن ییرلشتیریلگن. امیر تیمور مقبره‌سی نینگ قبریگه قویلگن کۉک نفریت قبرتاشینی، اولوغ بېک مغولستانگه قیلگن یویریشی وقتیده آلیب کېلگن. تاشده‌گی لوحه‌ده امیر تیمورنی اولوغله‌یدیگن سۉزلر, اونینگ شجره‌سی همده مرثیه‌لر اویمه شکلیده یازیلگن. برچه قبرلر اولوغ بېک تمانیدن یخلیت اویمه مرمر پنجره بیلن اوره‌لگن.
زیارتخانه نینگ شرقی قسمیده‌گی رواقدن پاغانه‌لر آرقه‌لی اوستکی قبتیده‌گی قبرخانه‌گه توشیله‌دی. قبرخانه سکیز قیره‌لی دیر. اونده‌گی قبرلر یوقاری قبتده قنده‌ی جایلشگن بۉلسه, بو یېرده هم شو ترتیبده جایلشگن. زیارتخانه‌ده‌گی قبرتاشلرینینگ (۴۳۱) هر بیری یوکسک صنعت اثری دیر. زیارتخانه سیر حشم بیزه‌کلرگه بای. تۉرته رواقده موجود بۉلگن دریچه‌لرده اۉشه وقتده رنگلی آیینه‌لر اۉرنتیلگن. آلتین و کوموش قندیللرده‌گی شمعلر یانگنیده، زیارتگاه ایچکریسی, اولوغوار و افسانوی توس آلگن.
۱۹۴۱ .یېل مشهور انتراپولوکلردن بیری میخایل گراسیموف بیر گروه عالملر بیلن امیر تیمور مقبره‌سیگه تشریف بویره‌دی. اولر، امیر تیمور مقبره‌سینی آچیشگه اینتیله دیلر. نېگه اولر قبرنی آچماقچی بۉلگن؟ چونکه, بوندن آلدین قبرنی اسکنیر قیلگنده, مخصوص اوسکنه‌ده سیگنال بۉلگن. اولر بویېرده قنده‌ی دیر قیمت بها متال, قیمت بها طلالر یا امیر تیمور بیلن اونینگ بایلیکلری کومیلگن دېگن نیت بیلن مقبره‌گه کېلیب, آچیشماقچی بۉلگنلر. او زمانده‌گی آقسقاللر و بویوکلر بونگه قرشی چیققنلر. بیراق, قبر اوستیگه مخصوص یازیلگن خطلرگه قره‌مسدن بو قبر آچیلگن. امیر تیمور اوترار بوگونگی قزاقستانگه وفات ایتگنلر. اوشه وقت جوده ساووق بۉلگنی اوچون, امیر تیمور نینگ جسمنی مخصوص تخته‌دن یسه‌لگن تابوت بیلن قبرگه الیب، کېلیشگنلر. تخته‌لرنی اېسه, مس میخلر بیلن قاقیب تۉزه‌تگنلر. اسکنر اېسه مس میخلر سببلی سیگنال بیرگن. گراسیموف حیران قالگن و نیگه شونده‌ی بویوک و فاتح بیر شخص تورته مس میخدن یسلگن تخته بیلن دفن اېتیلگن؟ قنی اۉشه بایلیک؟ دېب سۉراق بیرگن. بویوکلریمیز اونگه مسلمانلیکده دفن اېتیلیش شونده‌ی بۉله‌دی. کیم بۉلیشینگدن قطع نظر, اونی یانیگه بایلیگی و باشقه نرسه‌لر قوییلمه‌یدی. اونی آلدیگه دعا اۉقیله‌دی دېب, ایضاحله‌یدیلر. کیېن اولر مقصدیمیز طلالر اېمس بلکه عالی تحقیقاتلر اېدی دېب, اۉزلرینی آقلشگه اینتیله‌دیلر .
اۉزبېکستانده, امیر تیمور نینگ باشکینتی سمرقندگه یۉل آلگنینگیزده؛ البته اولوغ بابامیز نینگ مقبره لرینی زیارت قیلینگ. او یېرنینگ معنوی میراثلریدن فیض آلینگ.
