عبدالباقی مینگ باشی‌نینگ اۉغلی غلام محمد، ۱۲۵۲-ییل قویاشيده فاریاب ولایتی‌نینگ میمنه شهریده توغیلگن. او یېتّی یاشیگچه شو یېرده یشه‌یدی، سۉنگ آنه‌سی بیلن بیرگه کابل‌گه آلیب کېلینه‌دی. اولر اېسکی شهر کابلده‌گی قاضی فیض‌الله خان گذریده‌گی نور محمدخان سراییگه جایلشتیریله‌دی و اۉشه دورنینگ مستبد حاکمیتی تامانیدن قطعي نظارت آستیگه آلینه‌دی. بو پیتده غلام محمدگه آییگه بېش روپیه، آنه‌سیگه اېسه ییللیک اۉتّیز روپیه «تنخواه» بېلگیلنه‌دی. اولرنینگ برچه کۉچمس و کۉچر ملکلری هم مصادره قیلینه‌دی.
آره‌دن ایکّی ییل اۉتیب، غلام محمد تۉقّیز یاشگه تۉلگنیده، او میمنه‌ده سواد چیقرگن بۉلیب، رسم چیزیشگه نهایتده قیزیقردی. او تېز-تېز رسملر مشق قیلیب تورردی. بیر کونی توغیلیب اۉسگن یورتینی ساغینیب قاله‌دی و کیچکینه بیر قوش‌نینگ رسمینی چیزه‌دی. مذکور قوش کېینچه‌لیک «نجات قوشی» دېب نام آله‌دی. او شو رسمنی بیر عریضه بیلن بیرگه بیر کیشیگه بېریب، عبدالرحمن خان حضوریگه یېتکزیشنی سۉره‌یدی.
بو چیرایلی رسم خان نینگ دقّتینی تارته‌دی، اما او بونده‌ی گۉزه‌ل رسمنی تۉقّیز یاشلی غلام محمد نینگ چیزگنیگه شبهه قیله‌دی. شونینگ اوچون درحال قلم-کاغذ تیارلشنی بویوره‌دی و غلام محمدگه «منه شو خانه نینگ بورچه‌گیگه اۉتیر، اۉز کۉزیم آستیده خودّی شو قوشنی قیته‌دن چیز،» دېیه تاپشیریق بېره‌دی.
از آنجا که شاعری گفته :
نقاش نقش ثانی بهتر کشد ز اول
غلام محمد قوشنی ینه اۉشه نازکلیک و مکمل متناسبلیک بیلن چیزیب بېره‌دی. عبدالرحمن‌خان اېسه بو استعداددن حیرتده قاله‌دی و اونینگ میمنه‌گه قَیتیشیگه راضی بۉلمه‌یدی. عکسینچه، سرای طبیبیگه او هم ماهر رسّام بۉلگن بویروق بېره‌دی: غلام محمددن ارگ‌ده (قیراللیک سراییده) اۉز حضوریده رسم چیزیش صنعتینی اۉرگتسین. خان حتا اونینگ حاضریسینی هم شخصن نظارت قیلیب توره‌دی. بو باره‌ده‌گی بویروقلردن بیری عبدالرحمن‌خان نینگ اۉز قۉلی بیلن یازگن مکتوبیده قید اېتیلگن.
شو طریقه، غلام محمد سرای‌نینگ قتّيق نظارتی آستیده اۉن ییللیک محنت و مشقلر دوامیده رسم چیزیش صنعتینی اېنگ یوکسک درجه‌گه آلیب چیقه‌دی. او شونده‌ی مهارت کسب اېته‌دیکی، ییلیگه ۱۰۰۰ روپیه کابل معاشی بیلن سرای رسّامی صفتیده رسمي روشده تعیینلنه‌دی. او ۱۲۹۸-ییل قویاشيگچه یعنی حبیب‌الله سِراج حکمرانلیگی نینگ آخریگچه اۉز فعالیتینی دوام اېتتیره‌دی و کۉپلب صنعت اثرلرینی یره‌ته‌دی. اونینگ کۉپ بې‌بها، تاریخي اهمیتگه اېگه اثرلری کابل موزیمیده سقلنردی. حاضر هم اولر نینگ تقدیری نامعلوم موجودمی یاکه تالان-تاراج قیلینگنمی، هېچ کیم انیق بیلمه‌یدی.
بو دورگه کېلیب، پروفیسور سِراج‌الاخبار گزېته‌سی نینگ فعال اعضاسی بۉله‌دی. مذکور گزېته محمود طرزی رهبرلیگیده چاپ اېتیلر اېدی. شونینگدېک، او انجمن معارف نینگ اعضالیگینی، وطن صناعتلرینی رواجلنتیریش اداره‌سی نینگ اعضالیگینی هم قۉلگه کیریته‌دی. بوندن تشقری، دولت مطبعه‌سی، حربي مطبعه و معارف مطبعه‌سی نینگ اېنگ یقین همکارلریدن بیری صفتیده تنیله باشله‌یدی.
اېنگ مهم واقعه شوکی، او کابل‌ده «صناعت نفیسه مکتبی» یعنی نفیس صنعتلر مکتبینی تشکیل اېتیش کبی اولکن و تاریخي ایشنی عملگه آشیریشگه موفق بۉله‌دی. ۱۲۸۳-ییل قویاشيده حبیب‌الله سِراج نینگ فرمانی بیلن اۉن نفر افغان طلبه‌سی همده روسیه‌دن افغانستان‌گه باش‌پناه تاپگن تۉرت نفر آسترلیالیک طلبه پروفیسور حضوریگه تقدیم اېتیله‌دی و اولر اونینگ رهبرلیگی آستیده رسم چیزیش صنعتیدن تعلیم آلیشنی باشله‌یدیلر.
شو طریقه، مملکتیمیزنینگ زمانه‌وي تاریخیده یوکسک ا‌ۉرین اېگه‌له‌گن بو صنعت و مدنیت اربابی یوقاریده ذکر اېتیلگن صنعت مرکزلریده، شونینگدېک درالسطنه کابل نینگ ماشین خانه‌سیده، اۉشه دورنینگ حبیبيه و حربيه مکتبلریده اۉقیتووچی صفتیده هم خدمت قیله‌دی. او کۉپلب شاگردلر تربیه‌لب، اولرنی وطنیمیز صنعت میدانیگه مناسب روشده تقدیم اېته‌دی.
پروفیسور اۉزی‌نینگ مهارتی و بیلیمدانلیگی طفیلی مرکزي آسیانینگ تورکي ذاتدن بۉلگن بویوک سیمالری، شونینگدېک اېران، هندستان و مملکت نینگ تنیقلی سیاسي همده اجتماعي اربابلری بیلن هم تنیشیب، اولردن کتّه حرمت قازانه‌دی. بو بویوک شخصلر قطاریده شاه امانالله، شاه محمودخان، آگاه دروزای، امانالله نینگ وکیلی، محمود طرزی و مشروطه خواهلر جمعیتی نینگ باشقه اعضالرینی تیلگه آلیش ممکن. اولرنینگ هر بیری پروفیسورنی تقدیرلب، اونگه نه‌فقط بیرته، بلکه بیر نېچه بار تشبث‌کارنامه و تقریضلر یۉله‌گن. اوشبو مکتوبلرنینگ نسخه‌لری کتاب متنیده هم چاپ اېتیلگن. اېران شاهی اېسه «شرق پروفیسوری» عنوانینی رسمي طرزده افغانستان نینگ اېران اېلچیسی عزیزالله‌خان آرقه‌لی اونگه تاپشیرگن.
رسّاملیک اسلوبی و یۉلی
پروفیسور میناتور صنعتی، شونینگدېک تذهیب، قلمدان نقشی و پورترېت کبی باشقه صنعت یۉنه‌لیشلریده هم میناتور رئالیزمی و کلاسیک اسلوب اساسیده ایجاد قیلگن. او بېهزاد مکتبی نینگ اسلوبینی ماهرلیک بیلن دوام اېتتیرگن. استاذ اۉز فعالیتی دوامیده اۉنلب تشبث‌کارنامه، مداللر و دولت اربابلری‌نینگ مکافاتلری، اینیقسه شاه امان‌لله تامانیدن بېریلگن تقدیرلشلرنی آلگن. غلام علی امید، رسّام، شاگردی و جیینی نینگ ایتیشیچه، او رسم و میناتور بیلن بیرگه شعریت و ادبیاتگه هم کتّه قیزیقیش بیلدیرگن. پروفیسور اۉز آنه تیلی بۉلگن اۉزبېک تورکچه‌سی، شونینگدېک استانبول تورکي تیلی، فارسي دری و خارجي تیللردن انگلیس و آلمان تیللریده هم سۉزلشه آلگن.
وفات سنه‌سی
پروفیسور ۱۳۱۴-ییل قویاشي، قوس آیی‌نینگ 5-کونی، چهارشنبه اېرته‌لب، ۶۲ یاشیده کابلده‌گی اۉز اوییده باغ نواب کابل محله‌سیده عالمدن اۉته‌دی و کابل نینگ مشهور «عاشقان و عارفان» قبرستانیده دفن قیلینه‌دی.
