شاهرخ میرزا هجري 850 ییل ذوالحجه آیینینگ ییگیرمه بېشینچی کونی (میلادي 1447 ییل 3 مارچ) وفات اېتهدی. او پیتده علیشېر 6 یاشده بۉلگن. میر علیشېرنینگ اۉزی سۉزلهگن بیر خاطرهده ایتیلیشیچه، شاهرخ وفاتیدن کېیین پایتختده صادر بۉلیشی ممکن بۉلگن ترتیبسیزلیک و غلوهلردن اوزاقراق بۉلیش مقصدیده اونینگ عایلهسی خراساندن عجم عراقیگه یۉل آلگن[1]. یۉلده اولر شرفالدین علی یزدي یشهگن تفت شهریده تۉختب اۉتهدیلر[2]. خواندمیر «مکارمالاخلاق»ده شاهرخ سلطان وفاتیدن کېین امیر علیشېرنینگ آتهسی باله-چقهلرینی آلیب شېراز تامانگه جۉنب کېتدی. او مملکتده بیر نېچه ییل توردی» دېیدی[3]. شېرازده بایسنغر میرزانینگ ایککینچی اۉغلی میرزا سلطان محمد حکمرانلیک قیلر اېدی. او شاهرخ میرزانینگ قهریگه اوچرهب هجري 846 (میلادي 1442-1443) ییل اۉزیگه بېریلگن فارس و عجم عراقیدن محروم بۉلگن و سلطاننینگ وفاتیدن کېیین اېسه قیته ضبط اېتیب آلگن اېدی. شېراز پایتخت بۉلیب، هنوز فن و مدنیت مرکزی صفتیده اۉز موقعینی یۉقاتمهگن اېدی. علیشېرنینگ آتهسی حکمدارنینگ علیحده اعتباریگه سزاوار بۉلهدی و اونینگ عملدارلریدن بیریگه ایلنهدی.
هجري 855 (میلادي 1451) ییلده ابوالقاسم بابر خراسان تختینی اېگللهیدی و سل اۉتمهی عراقده تینچلیک اۉرنتیش اوچون شېرازگه کېلهدی. عبدالرزاق سمرقندينینگ یازیشیچه، او کۉپ وقتینی محلي فاضل انسانلر، علمالر و شاعرلر بیلن صحبتده اۉتکزگن[4]. بابر کېتیش آلدیدن شېراز باشقرووینی شهزاده سلطان سنجرگه تاپشیرهدی. عینی زمانده و شو یېرده ابوالقاسم بابرنینگ آق فاتحهسی بیلن حسین و سلطان سنجر قیزی بېکه سلطان بېگیم اونشتیریلهدی[5]. دېمک، بو دورده حسین بایقرالر خاندانی شېرازده استقامت قیلیب تورگن و طبيعي که، کۉکلداشلیک رشتهلری بیلن باغلنگن غیاثالدین کیچکینه عایلهسی هم اولر بیلن بیرگه اېکنلیگیگه شبهه یۉق. ابوالقاسم بابر غیاثالدین کیچکینهنی سبزوارگه حاکم اېتیب تعیینلهیدی. منبعلرده کېلتیریلیشیچه امیر شاه سبزواري ابوالقاسم بابر دوریده استرآباد شهریده هجري 857 (میلادي 1453) ییلده وفات اېتهدی[6]. نوایينینگ اۉزی هم استرآبادده وفات اېتگن میر شاهنینگ خاکی سبزوارگه آلیب کېلینگنده آتهسی وقتینچه شهرنی باشقرگنینی اعتراف اېتگن[7].
بو پیتده حسین 13 یاشده، علیشېر 10 یاشده اېدی. منبعلرنینگ دلالت بېریشیچه، علیشېر 10 یاشیده ابوالقاسم بابر نظریگه توشگن بۉلیب، سلطان اقتدارلی یاش علیشېرگه علیحده مهر بیلن قرهگن[8]. بوندن شوندهی خلاصه قیلیش ممکن که، علیشېرنینگ ابوالقاسم بابر بیلن تنیشووی عینن شېرازده یوز بېرگن.
ابوالقاسم شېرازده 4 آی بۉلگچ، هراتده اۉز اکهسی علاءالدولهنینگ قۉزغالان کۉتریش رېجهسیدن واقف بۉلیب، پایتختگه قیتهدی. ابوالقاسم بابر بیلن بیرگه حسین میرزا و علیشېر عایلهلری هم شېرازدن هراتگه قیتهدی. بو ناتینچ وضعیتده حسین و علیشېرلر عایلهسی اوچون شېرازده قالیش جوده خوفلی اېدی، زیرا، تاریخچیلرنینگ معلوماتلریگه قرهگنده، اۉشه پیتلرده قارهقۉیونلی تورکمنلرنینگ فارس، عجم عراقی، آذربایجان و کسپين بۉیی یېرلریگه اویوشتیرگن هجوملری هجري 858 (میلادي 1454) ییلده تورکمنلرنینگ تۉلیق غلبهسی بیلن توگهیدی. طبيعي که، ابوالقاسم بابر تختگه چیقیب، تینچ حیاتدن درک بېرگن هرات علیشېرنینگ عایلهسی اوچون یگانه باشپناه اېدی. شو دوردن اعتبارن، عینن 1452-1453 ییلدن هرات علیشېرنینگ اۉزی و آته-آنهسی اوچون دایمي یشش جاییگه ایلندی.
مؤلف: فیلالوژی فنلری دوکتوری، اکادمیسین شهرت سراجالدینوف
نشرگه تیارلاوچی: پوهنمل احسان الله قووانچ
[1] کلیات. مجالس، 663 ب. بونی خواندمیر هم تصدیقلهیدی. قرهنگ: مکارمالاخلاق، 117.
[2] اۉشه دورلرده امپریهنینگ اوزاق غربي حدودلری فارس و عجم عراقی (حاضرگی غربي عراق) دېب اَتلگن. اونگه اېلتووچی یۉل تفت (یزد)، ابرکوک، شېراز، کشک زرد، اصفهان، ری، قم شهرلری آرقهلی اۉتگن. شونینگدېک، لرستان، شولستان،یزد، کرمان، کاشان، آبه، سمنانی دامغان هم فارس و عجم عراقینینگ مشهور جایلری سیرهسیگه کیرهدی.
[3] مکارم، 117.
[4] مطلع سعدین، 2- جلد، 334.
[5] اۉشه یېرده.
[6] تاریخ تام، 42.
[7] کلیات. مجالس، 662 ب.
[8] لطایفنامه، 133؛ دولتشاه، 368.
