دنیاده شهرلر کۉپ روم، لندن، ماسکو، ایستانبول، تهران، مادرید، دوشنبه، نیویارک، تاشکېنت… اولرنینگ رۉیخطینی ینه انچه دوام اېتتیریش ممکن. بو شهرلرگه تورلی خیل معنالرنی انگلهتووچی تعریفلر بېریلگن. روم مادهلر شهری، لندن، تومنلر شهری، پاریس، گۉزللر شهری، لیسبان، دېنگیزچیلر شهری… وطنیمیز پایتختی تاشکېنتنی اېسه نان شهری یاکه دېوارلر قورشاویدهگی شهر دېیه اعتراف اېتیشهدی.
تاشکېنت قدیمي تاریخگه اېگه بۉلیب، او اۉتگن دور مابینیده کۉپدن-کۉپ باسقینچیلیک و شفقتسیزلیکلرنی باشیدن کېچیردی. شو سببدن شهر خلقی آزادلیک و مستقللیک یۉلیده اوزاق ییللر قهرمانانه کورهش آلیب باردی. تاشکېنت قولهی جغرافیه اۉرینده جایلشگنلیگی باعث دایم اۉزگه دولتلرنینگ اعتبارینی اۉزیگه تارتیب کېلگن. شهر تشقی دشمنلردن سقلنیش اوچون اۉشه دورلردهیاق دېوار بیلن اۉرهب آلینگن اېدی. تاریخي معلوماتلرگه کۉره، 19 عصردهیاق تاشکېنت اوچ قطار ایلنمه دېوار بیلن قورشهب آلینگن.
حسنالدین نورمحمدوف نینگ «تاشکېنت نینگ قدیمگی دروازهلری» دېب ناملنگن اثریده تاشکېنت دېواری حقیده قوییدهگی معلوماتلر کېلتیریب اۉتیلگن: «18 عصر نینگ آخرلریده شهر مدافعه دېواری نینگ بلندلیگی سَلکهم 8 متر، تېپه قِسمی نینگ کېنگلیگی 2 مترگچه بۉلگن. دېوار ایلنهسی نینگ اوزونلیگی 18،2 کم.، شهر نینگ عمومي میدانی اېسه 26،4 کو. کم.نی تشکیل اېتگن».
تۉختاووسیز اوروشلر نتیجهسیده شهر دېواری یراقسیز حالگه کېلیب، قَیته قوریشنی طلب قیلگنی باعث 19 عصرنینگ اۉرتهلریده تاشکېنت شهری نینگ بېکلر بېگی شهر دېوارینی قیتهدن ترمیملهتهدی. بو وقتده دېوار بلندلیگی 10 متردن آشیب، دېوار نینگ یوقاری قِسمیده دشمنگه اۉق آتیش اوچون کۉپلب شینکلر آچیلگن اېدی. شهر مدافعه دېواری نینگ 12 ته دروازهسی (تختهپول، لبزاک، قشقر، قۉقان، قۉیمس، بېشیاغاچ، کمالان، سمرقند، کۉکچه، چیغتای، سغبان، قارهسرای) و ایکّیته قافقهسی (یعنی، 1 نفر آتلیق کیریب چیقهدیگن توینوکچهسی) بۉلگن.
بو 12 دروازه نینگ همهسی کتّه یۉل اوستیده قوریلگن بۉلیب، دروازهلر مستحکم، قتّيق یاغاچ تاغ ارچهسیدن یهسهلگن و اوست تامانیگه نقشینکار بېزهکلر بېریلگن. هر بیر دروازهده جُفت خلقهلر و کلیتلر بۉلگن. کلیتلر دروازهبانلر قۉلیده سهقلنگن. دروازهبانلر دروازهنی تانگده آچیب، قویاش باتگنده بېرکیتگنلر. دروازه یاپیلگندن سۉنگ، اونی آچیشگه هېچ کیم نینگ حققی بۉلمهگن. فقطگینه شهر حاکمی نینگ اۉته ضرور فرمایشی بۉلگندهگینه دروازهنی آچیشگه رخصت بېریلگن. دروازهدن ایچکریگه کیرگنده اوزون یۉلک بۉلیب، اونینگ ایکّی تامانیده حجرهلر جایلشگن. حجرهلرنینگ بیری طعاملنیش جایی بۉلسه، ایکّینچیسی دَم آلیش خانهسی بۉلگن. دروازهبانلر وقتی-وقتی بیلن المشینیب نوبتچیلیک قیلگنلر. شهرنینگ اۉن ایکّی دروازهسی آرتیده حیات قیزغین دوام اېتگن.
معلوماتلرگه کۉره، شهرده باغدارچیلیک یخشی رواجلنگن. بو یېرده یانغاق، آلمه، ناک، شفتالو، اوزوم یېتیشتیریلگن. شفتالو نینگ شوندهی بیر مشهور نوعی بۉلگنکی، اونینگ بیر دانهسیدن بیر پیاله شربت چیققن. یانغاق نینگ، اینیقسه، غلویر دېب ناملنگن نوعی کۉپ بۉلیب، اونینگ مغزی کۉرینیب تورگن. تاشکېنت اۉزی نینگ عجایب منظرهسی و گُللری بیلن هم اجرهلیب تورگن. گُللر آرهسیده، اینیقسه، تاشکېنت لالهسی مشهوردیر. لاله نینگ بو نوعی سکّیز، اۉن ایکّی یپراقلی بۉلیب، اولر بیر-بیریگه اۉخشهمهیدیگن تورلی رنگلر بیلن قاپلنگن.
تاریخچی حمید ضیاوف نینگ «تاریخ، اۉتمیش و کېلهجک کۉزگوسی» اثریده 1741 ییلی تاشکېنتگه کېلگن تاتار سوداگری شوبهی ارسلانوف نینگ تاشکېنت حقیدهگی معلوماتلری کېلتیریلیب، شهرنینگ اۉشه دوردهگی تشقی و ایچکی منظرهسی قوییدهگیچه تصویرلنهدی: «تاشکېنت شهری قلین پخسه دېوار و زاوورلر بیلن اۉرهب آلینگن. شهر کتّهلیگی جهتیدن قازان شهریگه تېنگ کېلهدی. اونینگ اۉن ایکّی دروازهسی بار. بو یېرده عمارتلر ترتیبسیز حالده پخسه دېوار بیلن قوریلگن. شهرده باغ و مسجدلر کۉپ. کتّه مسجدلرده کۉپچیلیک بۉلیب نماز اۉقیگنلر. دروازهلر آلدیده علیحده میرشبلر تورهدی. اولرده تۉپ یۉق، اوزاققه آتهدیگن میلتیقلر بار. بوندهی میلتیقلر تاشکېنتده یهسهلهدی. شهرنی اۉن ایکّی کیشیدن تشکیل تاپگن کېنگش باشقرگن. حکومت قرارگاهی کۉکچه دروازهسی یانیدهگی قلعهده ایش یوریتهدی. تاشکېنتدن تورکستانگچه بۉلگن یۉلنی یوک کاروانی آلتی کونده باسیب اۉتگن. ایرگیز دریاسیدن اوفهگچه اوچ کون، بخاراگچه اۉن کون، بلخگه ییگیرمه کون، بدخشانگچه اۉن بېش کون یوریلگن».
1865 ییل 16 جونده چار روسيهسی قۉشینلری شهرنی باسیب آلگندن سۉنگ، اۉن ایکّی دروازه نینگ رمزي آلتین کلیتلرینی جنرال چېرنیهوف 1865 ییلده پېتېربورگدهگی حربي موزیمگه تاپشیرگن. کلیتلر 1933 ییل 14 جونده اۉزبېکستانگه آلیب کېلینیب، اۉزبېکستان نینگ ماسکوهدهگی دایمي وکیلی محیالدین تورسون خۉاجهوف تامانیدن قبول قیلینگن و اولر یادگارلیکلرنی سقلش کمیتهسی نینگ رئیسی نظامالدین خۉاجهوف گه تاپشیریلگن. بو حقدهگی دلالتنامه اۉزبېکستان خلقلری تاریخی موزیمیده سقلنماقده. نظام الدین خۉاجهوف تشبثی بیلن کلیتلر اوستیده تېکشیروولر اۉتکزیلگنده، تخمین قیلینگنیدېک، کوموشدن یهسهلیب، اوستیگه آلتین سووی یوریتیلگن بۉلمهی، بلکه صاف آلتیندن یهسهلگنلیگی انیقلنگن. حاضرده بو کلیتلرنینگ اۉن بیرتهسی اۉزبېکستان جمهوریتی مرکزي بانکیده سقلنهیاتگن بۉلسه، بیرتهسی اۉزبېکستان خلقلری تاریخی موزیمیده کۉرگزمهگه قۉییلگن. بو کلیتلرنینگ هر بیریده یهسهلگن وقتی (هجري 1282 ییل) و دروازهلر نامی یازیب قۉییلگن.
شونیسی اعتبارگه مالککی، برچه دروازهلر نینگ چیقه وېریشیده قبرستانلر بۉلیب، اولر نینگ اکثریتی حاضرگی کونگچه سقلنیب قالگن. بعضیلریدن بوگونگی کونده حاضر هم فایدهلنیلهدی. بو قبرستانلرگه شهر مدافعهسیده قهرمانانه کورهش آلیب بارگن یورت نینگ مرد اۉغلانلری دفن اېتیلگن.
