بمثالِ بیر درخت نینگ شاخلری حسابلنگن اۉزبېکلر، تاجیکلر، قزاقلر، تورکمنلر، قیرغیزلر و قارهقلپاقلر عصرلر مابینیده اۉرته آسیادهگی مادّي-مدني بایلیکلرنی یرهتیشده، محلي ظالملرگه و چېت اېلّیک باسقینچیلرگه قرشی کورهشده قۉلنی-قۉلگه بېریب بهمجهت حرکت قیلدیلر. اولر بیر دریادن سوو ایچیب، بیر زمینده یشهب کېلهیاتگن و بیر-بیریگه آغه-اینی قانی-قرینداشدیرلر. افسوسکی شخصگه سیغینیش و تورغونلیک ییللریده بیان اېتیلگن خلقلر نینگ اۉتمیش تاریخی چوقور و اطرافلیچه اۉرگنیلمهدی. بو ساحهده قیلینگن علمي ایشلرنی عماندن بیر تامچی دېسه بۉلهدی. اینیقسه اۉلکهدهگی او یاکه بو توب خلق نینگ شکللنیشینی اۉرگنیشگه یېترلی درجهده اعتبار قیلینمهی، اۉقوو درسلیکلریده اېسه فقط یوزهکی معلوماتلر بېریلدی.
اوّلا شونی ایتیب اۉتیش لازمکی، اۉرته آسیادهگی خلقلر نینگ شکللنیشی بیر-بیریگه چنبرچس باغلیق حالده صادر بۉلدی. بیراق بیر خلق نینگ شکللنیش جریانیده اۉزیگه خاص خصوصیتلری و دورلری موجوددیر.
اۉزبېک خلقی نینگ شکللنیش ایلدیزلری هم اوزاق اۉتمیشگه باریب تقهلهدی. شونی تأکیدلش لازمکی، خلقیمیز فقط کېینگی عصرلردهگینه «اۉزبېک» دېگن نام بیلن اتله باشلندی. بوندن آلدینگی دورلرده اېسه او تورک نامیده یوریتیلگن. شو باعثدن تورکي خلق دېگنده حاضرگی زمان اۉزبېکلری نینگ اجدادلرینی توشونماق کېرهک. بوندن ایکّی یریم مینگ ییللر مقّدم اۉرته آسیاده خوارزم، سغد دولتلری موجود اېدی. بو یېرلرده خوارزملیکلر، سغدلر (زرافشان و قشقهدریا واديسیده)، چاچلیکلر (تاشکېنت واحهسیده)، جرکانلیکلر (فرغآنه واديسیده)، مرعلانلیکلر (مرو واحهسیده) و بقتريهلیکلر (امودریا نینگ اۉنگ قیرغآغیدن تا حصار چۉقّیلریگچه چۉزیلگن جایلرده) شو نامدهگی تورلی خلقلر یشه گنلر. اۉلکه نینگ تاغ اېتکلری و چۉللریده اېسه، سکلر نینگ کۉچمنچی قبیلهلری استقامت قیلگنلر.
کۉپچیلیک عالِملر نینگ فکریچه، بیان اېتیلگن خلقلر ایراني تیللر تورکومیگه کیرووچی تیللر نینگ بیریده سۉزلشگنلر. بیراق، محمودالکاشغر و علیشېر نوايی نینگ کۉرسهتیشیچه، اسکندر ذوالقرنین باستیریب کیرگن وقتلرده (عصرمیزدن اوّلگی 329 ییلده) اۉرته آسیاده تورکي قبیلهلر موجود بۉلگن. بو حقده کۉپگینه معلوماتلر بار. تاریخدن معلومکی، خوارزم نینگ یوزهگه کېلیشی هم تورکي اهالی نینگ فعالیتی بیلن باغلیق بۉلگن. چنانچی، قدیمي پادشاهلردن بیری عیبدار 400 کیشینی کیمسهسیز جایگه سورگون قیلیبدی. انچه وقتدن کېین اېسه چاپرلرنی یوباریب، سورگون قیلینگنلر نینگ حالیدن خبر آلیب کېلیشنی بویوریبدی. چاپرلر قَیتیب کېلیب پادشاهگه سورگوندهگیلر چَیلهلر قوریب، بلیقچیلیک بیلن شغللنهیاتگنلیکلرینی همده او یېرده اۉتین جوده کۉپلیگی حقیده معلومات بېریبدیلر. شونده پادشاه او یېرده گۉشت و اۉتیننی قَیسی سۉز بیلن ایتیلیشینی سۉرهگنده چاپرلر گۉشتنی، «خار» یاکه «یاوار»، اۉتیننی اېسه «رزی» دېییلیشینی ایتیشیبدی. شونده پادشاه او جاینی سورگون قیلینگنلرگه بېریب، اونی خوارزم دېب اتش همده 400 تورک عیالینی یوباریش حقیده فرمان بېریبدی. شولردن خوارزم خلقی یوزهگه کېلگن اېمیش.
1-4 عصرلرده خوارزم و سغددن ایندهگچه و پامیردن پرفياگچه چۉزیلگن کتّه حدودده کوشان دولتی حکمرانلیک قیلدی. 4 عصر نینگ آخریده بو کتّه دولت «آق خونلر» نامیدهگی تورکي قبیلهلر تامانیدن تارمار اېتیلدی.
شوندن کېین اۉرته آسیاده اېفتالیتلر دولتی (5-6عصرلر) حکم سوردی. اَیریم عالِملر اېفتالیتلرنی تورکي تیللی دېییشسه، باشقهلری اېراني تیلده سۉزلاوچی اهالی دېب قید قیلهدیلر. اۉرته آسیاده تورکي اهالی اینیقسه اېفتالیتلردن کېین حاکمیتنی باشقرگن تورک خاقانلیگی دوریده (6-7 عصرلرده) کۉپهییب کېتدی. بو دولت اصلیده آلتایده تشکیل تاپگن بۉلیب، قوريهدن تا قاره دېنگیز بۉیلریگچه چۉزیلگن جایلرنی اۉزیگه بۉیسوندیرگن. اونینگ عسکرلری اۉرته آسیانی و ایران چېگرهلریگچه بۉلگن ولایتلرنی اېگهلهگن. تورک خاقانلیگی ختاینی هم اۉز وسّلیگه ایلنتیریب، اونی هر ییلی کتّه اۉلپان تۉلهب توریشگه مجبور قیلگن. اوندن عراق و ویزانتيه سینگری قدرتلی مملکتلر دایما چۉچیب تورگن. بو دورده تورک تیلی دولت تیلی حسابلنیب، اۉشه وقتده تورکي تیلده یازیلگن تاریخي، قیمتبها یادگارلیکلر حاضرگچه سهقلنیب قالگن. خاقانلیک دوریده ایراني تیلیدهگی توب اهالی نینگ تورکلشیشی کوچهییشی و کۉپلب تورکي قبیلهلر نینگ اۉلکهگه کۉچیب کېلیشی کۉزگه تشلندی. مثلاً، 6 عصر نینگ آخرلریده اولر عامهوي روشده بخارا واحهسیگه اۉرنهشدیلر. 7 عصرده تورکي قبیلهلر تاشکېنت، بخارا و سمرقند آرهلیغیدهگی جایلرگه، تخارستان و خراسانگه مستقل اۉرنهشگن. حتا تورک-سغد اتفاقی یوزهگه کېلیب، سغدلر بیلن تورکي اهالی بیر-بیرلریگه قیز بېریب، قان-قرینداشچیلیک قیله باشلشگن. سغد نینگ یوقاری طبقه وکیللری تورکي اسملرنی و عنوانلرنی قبول قیلدیلر. اولرنی شوندن سۉنگ تورکلر دولت ایشلریگه جلب قیله باشلهدیلر. تورکي حکمران دایرهلری سغد سوداگرلری نینگ فعالیتی اوچون اۉزلری نینگ بېپایان یېرلریده ضرور شرایط توغدیریب کتّه درآمد آلدیلر. چنانچی سغدلیکلر شرقي تورکستان، ختای، مغولستان، سیبیر و باشقه جایلرده بۉلهدیگن سودا-ساتیق ایشلریده اساسي واسطهچی بۉلدیلر. بیر قطار مملکتلرده تورکيلرنینگ مستملکهلری پیدا بۉلدی. بو دور فیودال توزومی نینگ اۉسیشی و ییریک دولت نینگ یوزهگه کېلیشیگه، تورلی ولایتلرنینگ اۉزارا علاقهلری رواجلنیشیگه آلیب کېلدی.
7 عصر نینگ آخرلری و 8 عصر نینگ بیرینچی چارهگیده اۉرته آسیاده یشاوچی تورکي و ایران تیللریده سۉزلشووچی اهالی بیر تن و بیر جان بۉلیب عرب خلیفهلیگی باسقینچیلیگیگه قرشی قهرمانانه کورهشدی. بیراق قتّيق قرشیلیکلرگه قرهمهسدن خلیفهلیک اۉلکهده اۉز حکمرانلیگینی اۉرنهتیشگه موفق بۉلدی. او محلي مدنیت و یازوولرنی یۉق قیلیب، عرب تیلینی دولت تیلیگه ایلنتیردی. شونینگدېک آدملرنی اسلام دینیگه مجبورن کیریتدی. مینگلب عربلر اۉلکه نینگ تورلی جایلریگه اۉرنهشتیریلدی. باسقینچیلر مملکت بایلیکلری نینگ اېگهسی بۉلیب قالدیلر. خلیفهلیک حکمرانلیگیگه قرشی محلي اهالی بیر نېچه بار قۉزغآلان کۉتردی. مثلاً، اولردن بیری موقننه باشچیلیگیدهگی قۉزغآلان دیر. یورت آزادلیگی اوچون عرب خلیفهلیگیگه قرشی کورهشده تورکي اهالی سلماقلی اۉرین اېگهلهدی.
گرچند خلیفهلیک نینگ اۉرته آسیانی باسیب آلیشی و حکمرانلیگی کتّه زیان کېلتیرگن بۉلسه-ده، لېکن پیراوردیده او تورلی خلق و قبیلهلر نینگ جیپسلیگینی مستحکملب اقتصادي و مدني علاقهلرینی ینهده رواجلنتیردی. اۉرته آسیا نینگ تشقی دنیا بیلن علاقهسی انچه اۉسیب، او جهان فنی دایرهسیگه تارتیلدی. آتشپرستلیک و باشقه تورلی دینلرگه نسبتاً ایلغار و تکامللشگن اسلام دینی نینگ جاري اېتیلیشی اېسه، اهالی نینگ معنوي حیاتینی باییتدی همده تورموش طرزی نینگ عموميلیگینی تأمینلهدی. شونینگدېک، فیودال توزومی نینگ ینه-ده رواج تاپیشینی و تورکي اهالی نینگ خلق صفتیده شکللنیش جریانینی تېزلشتیردی.
محلي خلقلر نینگ اوزاق و قتّيق کورهشلریدن کېین 900 ییلده عرب خلیفهلیگی نینگ حکمرانلیگی توگهتیلیب، مستقل سمانيلر دولتی برپا اېتیلدی. بو دولت نینگ اساسچیسی سماني نینگ بلخلیک بۉلگنلیگی حقیده معلوماتلر بار. شونی ایتیب اۉتیش لازمکی، سماني قَیسی خلق فرزندی بۉلیشلیگیدن قطع نظر، او برپا اېتگن دولت بوتون وجودی بیلن اۉرته آسیاده تشکیل تاپگن توب خلقلر نینگ عمومي دولتی حسابلنگن. اونینگ پایتختی بخارا شهری بۉلگن.
سمانيلر دولتی 10 عصر نینگ آخریگچه یشهدی. بو وقتلرده قیشلاق خۉجهلیگی، هنرمندچیلیک و سودا ساحهلریده کتّه یوتوقلرگه اېریشیلدی. مدنیت و صنعت اۉسدی.
تاریخي حجتلرگه کۉره، تورک قۉشینلری سمانيلر دولتی نینگ حربي-سیاسي تیهنچی حسابلنگن. تورک لشکرباشیلری پادشاهلرنی اۉز تأثیری دایرهسیده اوشلب تورگنلر. حتا اولر اطاعت اېتیشدن باش تارتگن اَیریم پادشاهلرنی قتل قیلیشگچه بارگنلر. مثلاً، نصر (914-943) تورک قۉشینیگه یخشی مناسبتده بۉلمهگنلیگی اوچون آوده اۉلدیریلگن. پادشاه سراییدهگی عالي منصبلرگه کیشیلرنی تعیینلش تورک لشکرباشیلری نینگ راضیلیگیسیز عملگه آشیریلمهگن. کۉپگینه ولایتلرنینگ حاکملیگیگه تورکي حکمدار دایرهلری نینگ وکیللری تعیینلنگن اېدی. اَیریم دورلرده اېسه تورکي لشکرباشیلر عملده سیاسي حاکمیتنی تۉله اۉز قۉللریگه آلگن اېدیلر. مثلاً، ابدالملک ای (954-961) پادشاهلیگی وقتیده شوندهی حالت یوز بېرگن.
سمانيلر دولتی وقتیده تورکي اهالی ایکّی گروهگه بۉلینگن اېدی. بیرینچیسی شهر و قیشلاقلردهگی اۉتراق تورکيلر بۉلسه، ایکّینچیسی تاغ بغری و چۉللرده استقامت قیلووچی یریم اۉتراق و کۉچمنچی تورکي قبیلهلردیر. بو ایکّی طایفهدهگی تورکي قبیلهلر نینگ اکثریتی وقت اۉتگن سری اۉزارا ارهلشیب بارگن بۉلسه-ده، لېکن اۉتراق ناحيهلردهگی ایراني تیلدهگی اهالی بیلن بیرلشمهدی. اولر «صاف» حالده اۉتراق تورکي اهالی نینگ اطرافیگه جیپسلشدی. خلص، 10-11 عصرلرده یوزهگه کېلگن سیاسي و اجتماعي-اقتصادي وضعیت همده ایراني تیلدهگی اهالی نینگ بیر قِسمی نینگ تورکلشووی، اۉلکهده قدیمدن استقامت قیلیب کېلگن تورکي اهالی و باشقه جایلردهگی کۉچیب کېلگن تورکي قبیلهلر نینگ تاباره کوچهییشی اۉرته آسیاده کتّه تورکي قتلمنی یوزهگه کېلتیردی و تورکي اهالی مملکت نینگ اقتصادي و سیاسي حیاتیده اساسي سلماقلی اۉریننی اېگهلهدی.
نتیجهده 10- 11 عصرلرده تورکي اهالی خلق صفتیده تۉله شکللندی. بو خلق کېینچهلیک اۉزبېک نامی بیلن اتله باشلندی. شونیسی دقّتگه سزاوارکی، عصرمیزدن اوّلگی دورلردناق اۉرته آسیاده معلوم بۉلگن تورکي تیل وقت اۉتیشی بیلن کېنگ کۉلمده رواج تاپیب باردی. 10 عصرگه کېلیب شرقي ایران تیللری، شو جملهدن، سغد تیلی اوّلا شهرلرده، کېینچهلیک قیشلاقلرده یۉقالیب باردی. پیراوردیده اولر شو حدوددهگی یېرلرده «اۉلیک» تیلگه ایلندیلر. اولرنی 10-11 عصرلر دوامیده فارس (دری) تیلی سیقیب چیقرگن اېدی. فارس (دری) تیلدهگی اهالی تاجیکلر نامی بیلن بیر خلقنی تشکیل قیلدی. اکادمیک ب. غفوراو نینگ کۉرسهتیشیچه، فارس (دری) تیلی اساسیده 16 عصر نینگ باشلریده ادبي تاجیک تیلی اۉزیگه خاص خصوصیتلری بیلن شکللندی. فارس (دری) تیلینی اۉرته آسیاده ترقهلیش سببلری حلی یخشی اۉرگنیلمهگن. بیز نینگ فکریمیزچه، سغد اهالیسی نینگ بیر قِسمی تورکي اهالیگه ارهلشیب کېتدی. قالگن قِسمی تاجیکلر نینگ اجدادلرینی تشکیل اېتدی. بوندن تشقری کۉپلب سغدلیکلر اۉز وطنلرینی تشلب، خارجي مملکتلرگه باریب، اۉز تورر جایلرینی تشکیل قیلدیلر. عینِ بیر پیتده سۉغدلر نینگ معلوم قِسمی فرغآنه واديسیگه کۉچیب کېتدیلر. چېت اېل باسقینچیلری نینگ هجوملری و اۉزارا اوروشلرده کوپدن کوپ سۉغدلیکلر هلاک بۉلدیلر. بیان اېتیلگن حالتلر سۉغد اهالیسی نینگ ترقهب کېتیشیگه و کمهییشیگه آلیب کېلیب، پیراوردیده سغد تیلی زمینینی پرچهلهدی.
عرب قۉشینلری آرهسیده اسلام دینیدهگی خراسانلیکلر کۉپ اېدیلر. بولر اۉرته آسیاده اۉرنهشیب، فارس تیلینی و اسلام دینینی ترقهتیشگه قتنهشدیلر. فارس تیلی اسلام دینینی تشویق قیلیشده مهم اهمیت کسب اېتدی. بو حدودده فارس تیلی نینگ ترقهلیشیگه باشقه سببلر هم بار. معلومکی، اۉرته آسیا، افغانستان، خراسان، ایران و هندستان اۉزارا سیاسي، اقتصادي و مدني علاقهلرنی آلیب بارگنلر. شونینگدېک، اولر نینگ بیرته دولت ترکیبیگه کیرگن وقتلری هم بۉلگن. بوندهی دورلرده فارس (دری) تیلی واسطهچیلیک رۉلینی اۉینهگن. باشقه خلقلر بیلن علاقه واسطهسی تیلی بۉلگنلیگی اوچون اۉرته آسیاده سرای اهللری، سودا-هنرمند دایرهلری همده مدنیت وکیللری فارس تیلینی اۉرگنیشگه حرکت قیلگنلر. بو حالت 10 عصرده سمانيلر دولتی دوریدهیاق کۉزگه تشلنگن اېدی. کېینچهلیک فارس (دری) تیلی اۉرته آسیادهگی قدیمي شرقي اېراني تیلنی سیقیب چیقریب، بو تیلده سۉزلاوچی اهالی نینگ، خصوصاً سغدلردن بیر قِسمی نینگ هم آنه تیلیگه ایلندی. اۉز نوبتیده تورکي تیل هم عصرمیز نینگ بیرینچی مینگ ییللیگیده شرقي ایراني تیلیده سۉزلشووچی سۉغدلر نینگ بیر بۉلهگینی قمرهب، اونی تورکلشتیردی. تورکي تیل کېینگی عصرلرده کېنگ کۉلمده کوچهییب باردی. بونده ییریک تورکي دولتلر نینگ یوزهگه کېلیشی مهم اهمیتگه اېگه بۉلدی. چنانچی 10عصر نینگ آخریده سمانيلر دولتی اغدریلیب، ایکّی ییریک تورکي دولت تشکیل تاپدی. اونینگ بیری قارهخانيلر دولتی حسابلنیب، اونگه قشقردن امودریاگچه چۉزیلگن بېپایان یېرلر، شو جملهدن بخارا، سمرقند، تاشکېنت، یېتّی سوو، فرغآنه واديسی و باشقه اطراف جایلر کیرگن. ایکّینچیسی غزنويلر دولتی بۉلیب، اونینگ چېگرهسی شمالي هندستاندن تا کهسپي دېنگیزی نینگ جَنوبي قیرغاقلریگچه چۉزیلگن. اونینگ اختیاریگه افغانستان و شمالي-شرقي ایران هم کیرگن. شوندن کېین غزنويلر دولتی اغدریلیب، اۉرنیده تورکي سَلجوقيلر دولتی میدانگه کېلدی و اونگه خوارزم هم بۉیسوندیریلدی. شونینگدېک، سَلجوقيلر عراق عقلهسیده، آذربایجان، کردستان و بغدادده هم حکمرانلیک قیلدی. کېین مستقل خوارزمشاه دولتی برپا اېتیلدی. انه شو تاریخي-جغرافي سببلرگه کۉره، تورکي اهالی نینگ و تورکي تیل نینگ موقعی بېقیاس کۉتریلدی. بو جریان نینگ گواهی بۉلگن مشهور تیلشناس عالِم محمود الکاشغری اۉز اثری نینگ سۉز باشیسیده شوندهی یازگن اېدی: «خدا دولت قویاشینی تورکلر بورجیده یرهتدی. فلکنی هم شولر ملکیگه ماسلب ایلنتیردی. اولرنی تورک دېب اتهدی، ملکگه اېگه قیلدی، اولرنی زمانهمیز نینگ خاقانلری قیلیب کۉتردی. زمان اهلی نینگ اختیار جلوینی شولر قۉلیگه تاپشیردی، خلققه باش قیلدی، بولرنی تۉغری یۉلگه یوریشگه قادر قیلدی. بولرگه قرهشلی کیشیلرنی غالب قیلدی. اولرگه قرهشلی کیشیلر مقصدلریگه یېتیب، بېباشلر حالتیدن قوتولدی. اولر نینگ (تورکلر نینگ) اۉقلریدن سقلنماق اوچون اېنگ اساسي یۉل اولر نینگ تیللریده سۉزلشیشدیر. چونکه اولر بو تیلده سۉزلشووچیلرگه یخشی قولاق سالهدیلر، اۉزلرینی یقین توتهدیلر، تورک تیلینی بیلووچیلرگه ضرر بېرمهیدیلر. حتا اۉز پناهیده تورگن باشقهلر نینگ گناهینی هم کېچیب یوبارهدیلر. ایشانچلی بیر بخارالیک و نیسهبورلیک باشقه بیر ایشانچلی آدمدن شوندهی اېشیتگن اېدیم، اولر بو سۉزنی پیغمبرگه نسبت بېریب ایتگن اېدیلر: پیغمبر قیامت نینگ بېلگیلری، آخر زمان فتنهلری اۉغیز تورکلری نینگ خروجی حقیده گپیرگنده، شوندهی دېگن اېدی: تورک تیلینی اۉرگه نینگ، چونکه اولر نینگ حکمرانلیگی اوزاق دوام اېتهدی. حدیث نینگ تۉغری یاکه تۉغری اېمسلیگی نینگ جوابگرلینی اونی ایتگن کیشیلر گردنیگه. اگر تۉغری بۉلسه، تورکي تیلنی اۉرگنیش واجب (ضرور)دیر. حدیث تۉغری بۉلمهگن تقدیرده اونی اۉرگنیش ضرورلیگینی عقل تقاضا قیلهدی»
درحقیقت، مغوللر حکمرانلیگی دورینی حسابگه آلمهگنده، 11 عصردن تا 19عصر نینگ 70 ییللریگچه، یعنی سَلکهم مینگ ییلگه یقین دور دوامیده حاکمیت تورکي یوقاری طبقهسی نینگ قۉلیده بۉلگن. عصرمیز نینگ بیرینچی مینگ ییللیگیده هم تورکي دولتلر نینگ موجودلیگینی نظرگه آلینسه، تورکي خلقلر نینگ تاریخی حسابی ینهده آشهدی. کۉپ عصرلر دوامیده تورکي تیل قدیمي شرقي ایراني و کېینچهلیک فارس (دری) تیللریگه سینگیب کېتمهی، عکسینچه وقتلر نینگ اۉتیشی بیلن شونچهلیک رواجلنیب باردی.
تورکي تیل اینیقسه تېموريلر دولتی وقتیده یوقاری پاغانهگه کۉتریلدی. بونده بویوک بابامیز علیشېر نوايی نینگ خدمتلری بېقیاس کتّهدیر. 16 عصر نینگ باشلریده بیر وقتلر والگه دریاسی بۉییده تشکیل تاپگن آلتین اۉرده دولتیدهگی شَیبانيخان باشچیلیگیده اۉزبېک کۉچمنچی قبیلهلری تېموريلر دولتینی تار-مار قیلیب اۉرته آسیاده اۉز حکمرانلیکلرینی اۉرنهتدیلر. شوندن کېین 16 عصردن تا 19 عصر نینگ 70 ییللریگچه بخارا، خېوه و قۉقان سینگری اوچته اۉزبېک خانلیکلری حکم سوردی. بو وقتلرگه کېلیب توب تورکي اهالی اونچه کۉپ بۉلمهگن اۉزبېک قبیلهلرینی «یوتیب» یوباریب، اولردن اۉزبېک نامینی آلدیلر. شو روشده مینگ ییللر دوامیده اۉرته آسیاده استقامت قیلیب کېلهیاتگن تورکي اهالی پیراوردیده اۉزبېکلر دېب اتلهدیگن بۉلدی.
خلاصه شوکی، اۉزبېک خلقی 10-11 عصرلرده خلق صفتیده شکللندی. کېینگی عصرلرده اونینگ ترکیبی تورلی کۉچمنچی و یریم اۉتراق قبیلهلر حسابیگه باییب و مستحکملنیب باردی.
