علیشېر نوایي علم-فن و صنعت اهلیگه اینیقسه اعتبار بېرر، اولرگه کتته معاشلر تعیینلبگینه قالمهی، اوی-جایلر انعام اېتیب تورگن. شو سبب بۉلسه کېرهک، نوایي دوریده هم، اوندن کېیین هم اونینگ مال-ملکی منبعی، حجمیگه، عمارتلری سانیگه قیزیقیش¬لر کتته بۉلگن. بو خصوصده تورلی نقطۀ نظرلر هم موجود. مثلن، فخري هراتي امیر علیشېرنینگ مال-ملکی حسین بایقرا خدمتیگه کېلگندن کېیین تۉپلنگنی¬گه اشاره اېتگن بۉلسه، ظهیرالدین محمد بابر «میرزادین نیمه آلمس، بلکه ییلده میرزاغه کلي مبلغلر پیشکش قیلور اېردی» ، دېب کېلتیرهدی. علیشېر نوایي یازهدی:
اېلدین مېنگه گرچه غیر زحمت یۉق اېردی،
عیب اېرمس اگر، مزد ایله منّت یۉق اېردی.
اېل بېردیلر، اما مېنگه رغبت یۉق اېردی،
شه دولتیدین بولرگه حاجت یۉق اېردی .
«وقفيه» اثریده حسین بایقرانینگ نوایيگه هم غمخۉر دۉست صفتیده کتته مهر-محبت بیلن قرهگنی، همیشه اونینگ مادّي تأمیناتیگه اعتبار بېریب بارگن¬لیگی انیق قید اېتیلگن.
نوایي دوری و اوندن کېیینگی قۉلیازمه منبعلرده هم بو حقده کۉپ گپیریلسه-ده، اما سلطاننینگ نوایيگه قندهی طرزده یاردم بېرگن¬لیگی کۉرستیلمهگن. بو حقده معلومات بېرووچی یگانه منبع علیشېر نوایينینگ «وقفيه» اثریدیر. اکادمیسین ا.قیوماوف تۉغری تأکیدلهگنیدېک، «وقفيه» اثری نوایينینگ اۉزی تامانیدن یازیلگن ترجمۀ حال. نوایينینگ اۉز دوریگه، دایرهسیگه مناسبتی همده نوایينینگ شخصي ملکی، بو ملکدن اولوس منفعتی اوچون استفاده اېتیلگن¬لیگی تۉغریسیده بیر حجتلی اثردیر» . اونده بیز سلطاننینگ حویلی قوریش اوچون هجري 881 (میلادي 1476-1477) ییلی هراتنینگ شمالیدهگی مرغن کۉشکی یانیدن اۉتـتیز جریب یېر اجرهتیب بېرگن¬لیگینی کۉرهمیز. امیرلیکدن استعفا بېرگنده هم حسین بایقرا اونگه کتته انعاملر بېریب تورگن. اولرنینگ شکلی معاش طرزیدهمی یاکه باغ-راغلرمی، بلکه وقف طرزیدهمی، حاضرچه اونینگ کۉلمی هم بیزگه معلوم اېمس. بو مسألهنی فقطگینه سلطان حسین بایقرا دوری سرای وقف و مالیوي حجتلری بیلن مکمل تنیشیش حل قیلیشی ممکن. نوایينینگ مال-ملکی حقیدهگی اساسي منبع، حاضرچه ینه اۉشه «وقفيه»دیر. بیراق، شونی اعتبارگه آلیش لازم کی، بو اثر علیشېر نوایي تامانیدن فقط وقف قیلینگن دوکانلر، عمارت و باغ-راغلر و وقفچیلرگه بویوریلگن خرجتلر حقیدهدیر. کۉچمس ملک نرخیدن تشقری، اولردن کېلهدیگن درآمد حجمی، اونینگ مال-دنیاسی حقیده حاضرچه نوایي دوری منبعلریده انیق معلوماتلر اوچرهمهیدی. اوچرهگنده هم نوایي حیاتینینگ معلوم بیر قسمیگه تعلقلی معلوماتلر بۉلیب، اونینگ عمومي بایلیگی حقیده یېترلی تصور اویغاته آلمهیدی. جملهدن، فخري هراتي امیر علیشېرنینگ کوندهلیک درآمدی 75000 دینار و چیقیمی 15000 دینار دېب کۉرستیب اۉتهدی و هر ییلی کمبغللرگه مینگ دانه سرپا اجرهتیشینی بیان اېتهدی . میرزا حیدر اونینگ کوندهلیک کیریمی 18000 شاهرخي بۉلگن-لیگینی قید اېتهدی . افتیدن، بو معلوماتلر حاضرچه بیزنینگ نظریمیز توشمهی تورگن بیرار حجتگه سویهنیلگن حالده یازیلگن بۉلیب، نوایينینگ استرآباددهگی فعالیتی و مال-ملکی¬گه دخلدار. چونکی، فخري یوقاریدهگی رقملرنی اونینگ استرآباددهگی حیاتی حقیده گپیره توریب، خصوصن، «استرآباددن قیتگچ، دولت ایشلرینی سلطانگه تاپشیردی» جملهسیدن کېیین کېلتیرگن. میرزا حیدر دوغلات هم «تاریخ رشیدی» اثریده اونینگ کوندهلیک درآمدیگه تۉختلگچ، امیرلیک ایش¬لرینی بابا علیگه تاپشیرگن¬لیگینی ایتهدی . خواندمیر معلوماتلریدن معلوم که، امیر علیشېر استرآبادگه کېتیش پیتیده اۉزیگه یاردمچی صفتیده امیر بابا علینی هم آلیب کېتگن اېدی. دېمک، میرزا حیدر هم استرآباددهگی مالیوي رقم¬لرنی کېلتیرهیاتگن¬لیگی انیق. اۉز تذکرهسینی توزیشده فخري معلوماتلریدن فایدهلنگن اونینگ کیچیک زمانداشی سام میرزا صفوي نوایيگه دایر معلوماتلریده نېگهدیر فخرينینگ یوقاریدهگی رقم¬لرینی کېلتیرمهی اۉتگن. بیزنینگچه، سام میرزا شهزادهلرگه خاص دنیاقرهش بیلن تذکرهده شاعرنینگ مال-ملکی حسابینی بېریشنی اۉزیگه اېپ کۉرمهگن کۉرینهدی و «اول ولایتده /هم/ /استرآبادده/ علم تکاملی بیلن شغللندی»، -دېب قیسقه گپیرهدی . دولتشاه سمرقندي امیر علیشېرنینگ وقف انشاآتلریگه صرف بۉلگن خرجتلرنی 500 تومن دېب کۉرستگنی اثر یازیلگن دورگچه تعمیرلنگن انشاآتلرگه علاقهدار بۉلسه کېرهک. «وقفيه»دن معلوم که، نوایي وظیفهدارلر و اۉقووچیلرنینگ اۉزیگهگینه بوغدای، ارپه و آشلیقدن تشقری آییگه 1300 آلتینگه یقین معاش تعیینلهگن .
منو
