اېسلتمە: بو مقاله ایلک‌بار «Ziyo uz» سایتیده نشر اېتیلگن، مذکور مقاله اۉزبېک تی‌وی ژورنالیستی آرقه‌لی عرب الفباسیده اۉگیریلیب، بو یېرده سیزنینگ اختیارینگیزده قوییلگن.
امام البخاری (۸۱۰-۸۷۰)
حدیث علمی نینگ رواجیده آلتین دور حسابلنگن هجری، اوچینچی (میلادی تۉقیزینچی) عصرده حدیث شناسلیکده کته موفقتلر قۉلگه کیریتیلگن. چنانچه، بوتون اسلام دنیاسیده‌گی اېنگ نفوذلی منبعلر دېب تن آلینگن آلتیته ایشانچلی حدیثلر تۉپلمه‌نینگ (الصحاح الستة) مولفلری یشب ایجاد قیلگنلر. ینه شونیسی دقتگه سزاوار که، مذکور آلتی محدث نینگ دېیرلی همه‌سی مرکزی آسیالیک بۉلیب، اولر: ابو عبدالله محمد ابن اسماعیل، البخاری، امام مسلم ابن الحجاج (۸۷۴/۲۶۱-۸۱۹/۲۰۶)، ابو عیسی محمد ابن عیسی الترمذی (۸۹۲/۲۷۹-۸۲۴/۲۰۹)، امام ابو داود سلیمان سجستانی (۸۸۰/۲۷۵-۸۱۷/۲۰۲)، امام احمد النسایی (۹۱۵/۳۰۳-۸۳۰/۲۱۵)، امام ابو عبدالله محمد ابن یزیب ابن ماجه (۸۸۶/۲۷۳-۸۲۴/۲۰۹) کبی سیمالردیر. شولر ایچیدن «حدیث علمیده امیر المومنین»دېگن شرفلی نامگه سزاوار بۉلگن اما البخاری علاحیده اعتبارگه مالک بویوک عالم دیر.
اونینگ تۉلیق اسمی ابو عبدالله محمد ابن اسماعیل ابن ابراهیم ابن المغیره ابن بردزبېج الجوفی البخاری بۉلیب، او هجری حسابده ۱۹۴ ییل شوال آیی‌نینگ ۱۳ کونی (۸۱۰ ییل ۲جولای)ده بخارا شهریده تولد تاپگن. باشقه کۉپگینه عالملردن فرقلی اوله‌راق البخاری توغیلگن سنه انیق کۉرستیلیشگه سبب شوکه، اونینگ آته‌سی اسماعیل اۉز دورینینگ علمی آدملریدن بۉلیب، اۉغلینینگ توغیلگن کونینی اۉز قولی بیلن یازیب کېتگن قاغذ زمانداش عالملر اختیاریگه یېتگن و شو خصوصده هم اونینگ انیقلیگیگه هېچ قندهی شبهه یۉق. البخاری یاشلیگیده آته‌سی وفات اېتیب، آنه‌سی تربیه‌سیده اۉسگن. او یاشلیگیدن عقل-ادراکلی، اۉتکیر ذهنلی و معرفتگه حسی کوچلی بۉلیب، تورلی علم-فنلرنی اینقسه، حدیث علمینی زۉر اۉقیش بیلن اېگلله‌یدی. منبعلرده کۉرستیلیشیچه، او اۉن یاشیدن باشلب اۉز یورتیده‌گی تورلی روایتچیلردن اېشیتگن حدیثلرنی، شونینگدېک، عبدالله ابن المبارک و وکیی کبی عالملرنینگ حدیث تۉپلملرینی مطالعه قیلیب، یادله‌گن. استاذی شیخ داحیلیی بیلن حدیث روایتچیلری حقیده‌گی قیزغین بحثلرده قتنشگن. ۸۲۵ ییلی اۉن آلتی یشر البخاری آنه‌سی و اکه‌سی احمد بیلن حجازگه قرب یۉل توته‌دی، مقدس شهرلر مکه و مدینه‌نی زیارت قیلیب، آلتی ییل حجازده یشب، حدیث علمیدن اۉز بیلیمینی ینه‌ده آشیریش مقصدیده اوشه علم و فن نینگ ییریک مرکزیدن حسابلنگن دمشق، قاهره، بصره، کوفه، بغداد کبی شهرلرده یشب، او جایلرده‌گی مشهور عالملردن حدیث بیلن بیر قطارده فقه علمیدن هم تعلیم آلدی، ییریک عالملر دوره‌سیده علمی بحثلر و مناظره‌لرده قتنشیب و علم طالبلریگه درس هم بېره‌دی. امام البخاری حیاتی نینگ کۉپ قسمی تشقی اېللرده، مسافرچیلیکده اۉته‌دی. بو حقده اونینگ اۉزی: «مصر، شام، بین‌النهرین ایککی مرته‌دن بصره‌گه تۉرت مرته بارگنمن. حجازده آلتی ییل یشگنمن، بغداد و کوفه شهرلریگه نېچه مرته بارگنیم حسابینی بیلمیمن»، دېگن اېکن. او سفر چاغیده هم، بیر شهرده مقیم تورگنده هم علمینی آشیریش باره‌سیده تینیمسیز ایشلرد تۉپلگن حدیثلرینی ةققه کۉچیرر اېدی. مولف نینگ یازیشیچه، بغدادده استقامت قیلگن پیتده کۉپینچه آی نینگ نوریده ایجاد قیلیب قارانغی کېچه‌لرده شمع یاروغیده کتاب یازر اېکن.
امام البخاری مقبره‌سی. سمرقند
علم آشیریش مقصدیده البخاری جوده کۉپلب عالملردن تعلیم آله‌دی. نیشاپورلیک الحکیم نینگ (۱۰۱۵ ییلده وفات اېتگن) یازیشیچه، استاذلری نینگ سانی توقسانته‌لر اطرافیده بۉلیب، اولر: محمد ابن یوسف الغریابی، عبیدالله ابن موسی العباسی، ابو بکر عبدالله ابن الزبیر الحمیدی ابن راحویه نامی بیلن مشهور بۉلگن امام اسحاق ابن ابراهیم، امام احمد ابن حنبل، علی ابن المدنی و باشقه‌لر.
اۉز نوبتیده البخاری هم کۉپگینه شاگردلریگه استاذلیک قیلگن. اسحاق بان محمد الرمادیی، عبدالله ابن محمد المسندی، محمد ابن خلف ابن قطیبه، ابراهیم الحربی، ابو عیسی الترمذی، محمد ابن نصر المروزی، مسلیم ابن الحجاج کبی یېتوک عالملر اونینگ شاگردلری دیر.
ترمذلیک مشهور محدث ابو عیسی الترمزی البخاریگه هم شاگرد و هم صفداش حسابلنیب، اولرنینگ اۉز ارا مناسبتلری عبرتلی بۉلگن. اوزاق ییللر شرق نینگ تورلی تومن مملکتلریگه سفر قیلگندن کېین اولرنینگ آخرلریده البخاری بېش (۸۶۸-۸۶۳) ییل نیشاپورده یشب، مدرسه‌ده حدیث علمیدن درس بېرگن. اوشه پیتده نیشاپور مسلمان شرقیده‌گی اېنگ ییریک مرکزلردن بیریگه ایلنگنلیگی سببلی کۉپ مشهور عالملر شو شهرده تۉپلنگن اېدیلر. البخاری نینگ الترمذی بیلن اوچره‌شووی هم نیشاپورده یوز بېریب، دیاریمیزدن چیققن ایککی مشهور محدث اۉرته‌سیده اونیتیلمس، قیزغین علمی بحثلر، کۉپدن کۉپ ایجادی، دۉستانه اوچره‌شوولر بۉلیب اۉته‌دی.
الترمذی نینگ یازیشیچه، او اۉز اثرلری اوچون کۉپ معلوماتلرینی البخاری بیلن اوچره‌شوولریدن آلگن. شو بیلن بیرگه البخاری هم الترمذی نینگ بیلیمینی یوقاری بهالب: «مېن سېندن کۉرگن فایده سې مېندن کۉرگن فایده‌دن آرتیقراق» دېب، اونگه نسبتاً چقور حرمتینی بیلدیرگن. الترمذی اۉز استاذی و صفداشی البخاریینی بوتون عمری دوامیده حرمتلب، اونگه صمیمی صداقتده بۉلگن. عرب تاریخچیسی شمس الدین الزهابی نینگ (۱۳۷۴-۱۲۷۴)«تذکرةالحفاظ» (حافظلر حقیده تذکره) ناملی اثریده یازیشیچه، الترمذی اۉز استاذی نینگ وفاتی طفیلی قتیق قیغوگه باتیب، «کۉپ ییغلگنیدن حتی کۉزلری کۉر بۉلیب قالیب، اوزاق ییللر کۉزی عاجز حالده یشه‌دی».
امام بخارای نه فقط عالم، بلکه اۉزی نینگ گۉزه‌ل خلق-اطواری، آدم آخوندلیگی، مروتلی‌لیگی، همتلیلیگی و بېقیاس سخاوتلیلیگی بیلن باشقه‌لردن تمامیله اجرلیب تورگن. او ذهنی اۉتکیرلیگی و یادلش قابلیتی نینگ کوچلیلیگی بیلن هم خلق آره‌سیده غایت شهرت قازانگن. منبعلرده البخاری نینگ ۶۰۰ یوزمینگگه یقین حدیثنی یاد بیلگنی قید اېتیلگن.
امام البخاری خارجدن قیتگچ، اۉز وطنی بخاراده کۉپلب شاگردلر و علمالرگه حدیث علمیدن سباق بېریش بیلن مشغول بۉله‌دی. کۉپچیلیک اونی حرمت قیلگن، اما بعضی حسدگۉی، قاره نیتلی کیشیلر امام البخارینی کۉرالمس اېدیلر. نتیجه‌ده حسدگۉیلرنینگ خط-حرکتی طفیلی بخارا امیری خالد ابن احمد الزحلی بیلن البخاری نینگ علاقه‌سی بوزیلیب قاله‌دی. بونگه سبب، امیر عالمدن حضوریگه کېلیب، «الجامع الصحیح»، «التاریخ» کتابلرینی اۉقیب بېریشنی طلب قیله‌دی. لېکن البخاری «مېن علمنی خوار قیلیب، اونی حاکملر اېشیگی آلدیگه آلیب بارمیمن، کیمگه علم کېره‌ک بۉلسه، اۉزی ایزلسین. لېکن الله آخرت کونی علمنی یشیرمی اونی طالبلرگه صرف قیلگنی اوچون مېنی کېچیره‌دی»، دېگن جوابنی ایته‌دی. امیرگه جواب یاقمی، فتنه‌چی، بهتانکار شخصلرنینگ گپیگه کیریب البخاریگه شهرنی ترک اېتیشنی بویوره‌دی. شوندن کېین البخاری سمرقندگه قرب یۉل آله‌دی و بیر مونچه مدت خرتنگ قیشلاغیده اۉز شاگردلری و قرینداش-اوروغلرینیکیگه یشه‌گندن کېین آغیر کسلگه چلینیب، هجری ۲۵۶ ییل (میلادی ۸۷۰ ییل ۱ سپتمبر) ۶۰ یاشیده وفات اېته‌دی و شو یېرده دفن قیلینه‌دی.
