سۉنگّی وقتلر ایچیده، افغانستانده تۉرت ییلدن بېری دوام اېتیب کېلگن طالبان حکومتی اوزاق ییللیک حامیلیک قیلگن مملکت پاکستان بیلن مناسبتلری یامانلشیب تارتیشوولرگه همده افغانستان سابق حکومتینینگ سیمالری طالبانگه قرشی بیرلهشیشی بیلن دوچ کېلدی.
افغانستان اوچون مهم بۉلگن اوشبو واقعهلر یوز بېرگنده، ایران اسلام جمهوریتی هم درحال اۉزیدن واسطهچیلیک تیارگرلیک کۉرسهتیب و حتا که طالبان اوچون ایریم مسالهلرگه لابیگرلیک قیلیشگه هم اوریندی.
پاکستان و طالبان اۉرتهسیده ضدیتلر حل اېتیلیشی اوچون واسطهچیلیک قیلیشده تیارگرلیک کۉرسهتگن ایران اسلام جمهوریتی، ایریم خبرلرگه کۉره، طالبانگه قرشی افغانستان سابق سیاسی سیمالری بیرلشیشیگه هم اساسی رول اۉینهگن.
حاضر اساسی سوال بو دیر که ایران بو سیاستی بیلن طالبان و افغانستاندن نیمهلرنی کۉزده توتکن؟
پاکستان و طالبلر ارا ترهنگلیک؛ ایران نیمهدن خواطر؟
سۉنگّی وقتلرده طالبان و پاکستان اۉرتهسیدهگی مناسبتلر جدی بیر درجهده کېسکینلشدی، ایکّی تامان نیچه بار تۉقنشوو گواهی بۉلدی.
اوشبو ترهنگلیکلر هلی هم دوام اېتر اېکن، ایران حکومتی بو تارتیشوولر یکونلنیشی مقصدیده، واسطهچیلیک قیلیش اوچون تیارگرلیگینی اعلام قیلگن مملکتلر جملهسیدن دیر.
ایران بو قراریدن ایکّی نتیجهنی کۉزگه توتگن بۉلیشی ممکن دیر. بیرینچی- چېگره خوفسیزلیگی: پاکستان و افغانستان، ایران بیلن چېگرهداش مملکتلر دیر شوندهی اېکن بو ایکّی مملکت چېگرهلری تۉقنشوولر و ناتینچلیکلر گواهی بۉلگن تقدیرده، ایران هم اۉز چېگرهسیده، ناتینچلیکلرنی سېزیب، ترتیبسیزلیک اۉرتهگه کېلیشیدن خواطرده بۉلیشی ممکن. شو سبب بو وضعیتنی نفوذلیراق و یقیندن تېکشیریش مقصدیده ایکّی تامان اۉرتهسیده واسطهچیلیک قیلیشده اورینیشی ممکن. ایکّینچی- طالباننی اۉزیگه تامان تارتیش: پاکستان بیلن طالبان مناسبتلری یامانلشیب و تارتیشوولر باشلنیشی بیلن ایران وضعیتنی یقیندن قۉلگه آلیب، طالباننی اۉزیگه تامان تارتیشی و پاکستان بیلن مذاکرهده طالبان طلبلری ایران آرقهلی ارایه اېتیلیشی کبی، طالبان ایرانگه باغلنیشینی مقصد قیلگنی ممکن دیر. ایران بو مقصدلری برابریده تورکیه، قطر و سعودی عربستان بار اېکن قولهیلیک بیلن قۉل تاپیشی ممکن اېمس. چونکه هلی بو مملکتلر هم پاکستان و هم طالبان اوستیده نفوذلری کوچلی دیر و ایرانگه دېیرلی نوبت یۉق.
طالبانگه قرشی سابق حکومت سیمالری بیرلهشیشی؛ ایران نیمهدن خواطرده؟
طالبان و پاکستان مناسبتلری یامانلشیب بارر اېکن یقینده، طالباننینگ سورگوندهگی اوپوزیسونی بیرلهشیشی خصوصیده خبرلرنی اېشیتدیک. بو بیرلشیش مارشال عبدالرشید دوستم، حنیف اتمر، محمدمحقق و عطامحمد نور کبی سابق سیمالر اۉرتهسیده اېدی. اوشبو بیرلشیش هم ایرانده مارشال دوستم اۉغلی باتور دوستم کبی سیمالرنینگ تهرانگه سفریدن کېین اعلام قیلیندی. شو سبب بو بیرلشیش طالبان و پاکستان تارتیشوولری و بو تارتیشووگه نسبتن ایران سیاستیگه هم تېگیشلی بۉلگنی احتمالدن تشقری بیر نرسه اېمس دیر. چونکه پاکستان طالبان بیلن مناسبتلری یامانلشگندن کېین، طالبانگه قرشی سیاسی جریانلر و سیمالردن فایدهلنیشی ممکن. ایران هم اېسه خوددی شوندن خواطرده و قولهیلیک بیلن طالبانگه قرشی افغانستانلیک سیمالر و گروهلر پاکستان بغریگه توشیب قالیشینی خواهلمهیدی. شو سبب ایران حکومتی افغانستان سابق سیاستچیلری بیلن علاقهلرنی کېنگهیتیریب تورگنی کۉرینهدی.
ایران کۉزلهگن مقصدلریگه اېریشیش اوچون شرایط موجود می؟
ایران حکومتی افغانستاننینگ تاجیک و هزاره خلقلریگه تېگیشلی سیاسی سیمالر اوستیده نفوذلی مملکت دیر و بو اېسه اوزاق ییللردن بیری بۉلیب کېلگن بیر مساله. سۉنگّی تۉرت ییل هم یوزلب افغانستان ملی اسلام جنبش حزبی و مارشال دوستمگه یقین حربیلر و سیمالردن هم میزبانلیک قیلیب کېلگن. شو سبب جنبش اوستیده هم ایران تاثیرلی بیراز آشگنی کۉرینهدی. بو تامان طالبانگه نسبتن ایران سیاستی اېسه ایریم ایشاچسیزلیکلر بیلن دوچ دیر. ایران و طالبان تۉرت ییل دوامیده بیر-بیراوی بیلن مناسبتلرینی یخشیلنتیریشده اورینگن بیراق شوندهی بۉلسه هم هلی اۉرتهگه ایشانچسیزلیکلر کوچلی دیر. نه طالبان و نه هم ایران حکومتی، بیر-بیراویگه تۉلیق ایشانمهیدیلر و یوقاریده تورکیه، قطر و سعودی عربستان کبی مملکتلر رولینی اېسلب اۉتدیک شونگه اساس ایران هلی بېری طالبان اوچون ایشاچلی بیر دوستگه اَیلنیشی بیراز قیین کۉرینهدی.
ایران تېزلیکلرده طالبان مخالفلریدن ایش آلهمی؟
ایران حکومتی، طالبانگه قرشی سیاستچیلر بیلن مناسبتلرینی قیته باغلهماقچی بۉلسه هم بیراق یقینلرده اولردن طالبانگه قرشی عملی ایش آلیشی ممکن اېمس چونکه طالبان حاضر عملا ایران بیلن قرشیلیکده تورمهگن و بونگه قۉشیمچه پاکستان و افغانستان چیگرهلری یاپیلیشی بیلن ایران و طالبان سوداگرلیک و ترانزیت مناسبتلری کوچهیگن. شو سبب ایران بو وضعیتنی زودلیک بیلن بوزیشگه تیار اېمس. چونکه افغانستان ایران یۉلی اینیقسه چابهار یۉلیدن تجارت و ترانزیت حجمینی آشیریشگه اورینماقده و بوندهی اقتصادی منفعتلر غرب مملکتلر تامانیدن تحریمده بۉلیب کېلهیاتکن ایران اوچون کتّه امکانیت دیر.
خلاصه
ایران و پاکستاننینگ طالبان و افغانستانگه نسبتن سۉنگّی سیاستلری، افغانستان اوستیدهگی منطقوی رقابتلردن بیر نشانهسی دیر. یقینده کۉرسهتیلگن بو رقابتنی فرقلی جایی شو یېرده دیر که افغانستانده دوام اېتیب تورگن حکومتگه قرشی جریانلر هم دخیل اېتیلماقده ایلگری بوندهی ارهلشیشلر افغانستان اوچون یېریک اۉزگریشلرگه سبب بۉلگن. بو مرته بو یاندهشوولر نیمه نتیجهلرگه سبب بۉلیشینی زمان کۉرسهتیشی ممکن دیر.
باشقه بیر تاماندن ایران، طالبان و پاکستان اۉرتهسیدن یوزه گه کېلگن تارتیشوولردن فایدهلنیب اۉز تاثیر و نفوذینی آشیریشگه اولگورماقده و بو نفوذ اوچون افغانستان سورگوندهگی سیمالریدن هم ایش آلیشنی نظرده توتکن. بیراق اۉرتهده موجود ایشانچسیزلیک ایران همه گپنی اَیتیشی ممکن بۉلگن بیر اۉیینچیگه اَیلنتیریشی بیراز ناممکن کۉرینهدی.
