سۉنگّی کونلرده برچه‌میز بعضی بیر قرمه‌قرشی‌لیک خبرلر بیلن کۉپ اوچره‌یپمیز. افغانستان سابق جمهور رییسی حامد کرزی و طالبان رهبری ملاهیبت‌الله آخندزاده اۉرته‌سیده مناسبت‌لر یامانلشگنینی بیلدیریلماقده.
کرزی افغانستان‌نینگ کېیینگی ۳۰ ییل تاریخیده‌گی مرموز سیمالردن دیر و کمیده ۱۳ ییل افغانستان جمهور رییسی اوله‌راق حاکمیتیده، مملکت بیرآزگینه تینچلیک‌نی باش‌دن کېچیرگن بۉلسه – ده؛ بیراق بو تینچ فضاده جدی نابرقرارلیکلر و کوتیلمه‌گن رېجه‌لر اساسی قۉییلگن اېدی. شو رېجه‌لر اساسیده، طالبان افغانستان حاکمیتی‌گه ینه قیتیب کېلدی دېیشیمیز هم ممکن دیر.
خوب شونده‌ی کرزینی اۉتمیشی و مرموزلیگی بیزگه نیمه‌نی اۉرگه‌تَدی و طالبان رهبری بیلن آره‌سی یامانلشگنیدن نیمه‌لر کوتیش کېره‌ک. بو یازووده امکان قدر اوشبو موضوع تېوره‌گی حقیده فکر بیلدیریشگه اولگوره‌من.
کرزی قیلمیشلریدن قانیقرلی حاصل آلمه‌یپدیمی؟
طالبان و کرزی اۉرته‌سیده مناسبت‌لر یامانلشگنینی اېشتیگن تقدیرده، بیر سوراق کله‌میزگه کېلیشی ممکن. بو اېسه حامد کرزی افغانستان کېله‌جگی اوچون آلگن رېجه‌لری و قیلگن حرکتلری اۉزی اوچون قانیقرلی نتیجه آلیب کېلمه‌دیمکن.
کرزی، افغانستان حاکمیتی طالبانگه تاپشیریلیشی‌گه اساسی و بنیادی حصه قۉشگن دېب اَیتسک هم بۉله‌دی. چونکه طالبان کرزی دوریده کوچلندی، تورکستان و قطغن‌گه کۉچیریلدی و شو بیلن طالبان افغانستان حاکمیتی‌گه قیته کېلیشی اوچون یۉل آچیلدی.
طالبان حاکمیت‌گه کېلگنیدن کېین هم کرزی جیم تورمه‌ی، بو حاکمیت اوچون ایریم لابیگرلیکلرگه قۉل اۉرگنی اَیتیلماقده دیر. تصدیق اېتیلمه‌گن معلومات‌لرگه کۉره، کرزی سۉنگّی آیلرده آلمان‌گه قیلگن سفریده بو مملکتدن طالبان بیلن دیپلوماتیک علاقه‌لر اۉرنه‌تیشینی سۉره‌گن. اوشبو سفردن کېین آلمان طالبان بیلن علاقه قوریب، حتا بو حاکمیت دیپلومات‌لرینی هم قبول قیلدی. بو اېسه کرزی طالبان اوچون شونده‌ی بیر لابی‌گرلیک قیلگنی خصوصیده‌گی فکرلرنی کوچه‌یتیره‌دی.
حاضر طالبان رهبری و کرزی اۉرته‌سیده مناسبت تره‌نگلشگنی حقیقت بۉلسه، کرزی اۉزی قازگن قودوق‌قه توشگن بۉلیشی ممکن دیر.
کرزیگه ایشانیب بۉله‌می؟
ایلگریده اېسلب اۉتگنیم‌دېک حامد کرزی‌نینگ حاکمیتیده افغانستان بیر نېچه ییل تینچلیک یوزینی کۉردی و افغانستان بو ییللرنی مملکت‌ده تینچلیک و انسان حقلری رواجلنگن اېنگ یخشی دورلر دېیشیمیزگه حقلی میز.
بیراق کرزی‌نینگ اوشبو تینچ فضاده‌گی حاکمیتیده، بیر قنچه بنیادی ریجه‌لرنی تمل‌تاشی قۉییلگن. بو کونلر بیز اونینگ قۉیگن لایحه‌سینی عاقبتینی کۉریب، باش‌دن کېچیرماقده‌میز.
کرزی قومی توشینچه‌لری اساسیده اۉزی‌نینگ تینچ حاکمیتیده، اۉزبېکلر جغرافیه‌سی بۉلمیش تورکستان و قطغن‌ده طالباننی کۉچیردی. بو یېرلرنی اوروش و ترورچیلیک مکانی‌گه اَیلنتیردی. شو سبب بیز حاضر تینچلیگیمیز و حتا اۉزبېکچیلیک توشینچه اساسیده بیرله‌شیمیزنی یۉقاتگن‌میز.
کرزینی بو سیاستی و ریجه‌سی اساسیده نه‌فقط طالبان حاکمیت‌گه کېلدی. بلکه حاضر اۉزبېکلر یشاوچی منطقه‌لرده دینی و مذهبی توشینچه‌لر پشتونوالی توشینچه‌لر اساسیده شونده‌ی باشقیریلگن که اۉزبېکلر آره‌سیده حربی و سیاسی بیرله‌شیش بیراز تره‌نگلشگن چونکه جمعیت‌ده‌گی نفوذلی و کۉپ سانلی دین عالملری کۉپینچه اۉزبېکچیلیک و ملت‌پرورلیک توشینچه‌لریدن اوزاق‌لشگن و بیلمس‌دن دینی و مذهبی توشینچه‌لر اساسیده، کرزی و شونگه اۉخشش باشقه‌لر بیرگه‌لیکده اساس قۉیگن طالبانی و پشتونوالی توشینچه‌لری کۉچی و عسکرلریگه اَیله‌نیب قالگن دیر.
بو مساله‌لرنی نظرگه توتکن حالده، حامد کرزی‌نینگ هر قنده‌ی بیر ریجه‌سی بیز اوچون یخشی عاقبت آلیب کېلمه‌یدی. بلکه کونی کېلیب بیزنینگ آیاغیمیز تگینی قازیشی هم ممکن دیر و بو ایش‌نی هم یوقاریده اَیتیب اۉتگنیمدیک بیزگه نسبتن عملگه هم آشیرگن.
ینگی تارتیشوولر یۉلده‌می؟
اگرده کرزی بیلن طالبان رهبری اۉرته‌سیده مناسبت‌لر یامانلشگنینی حقیقتن یوز بېرگن بیر مساله نظرگه توتکن حالده؛ بو طالبان اۉرته‌سیده ینگی بیر ایچکی تارتیشوولر باشلنگنیدن حکایه قیله‌دی چونکه شو بیلن بیرگه طالبان رهبری اۉزی‌نینگ یقین قومندانلریدن و طالبان‌نینگ قدیمی و کوچلی اعضالریدن بیری بۉلمیش ابراهیم صدر بیلن هم یامان مناسبت‌لرنی باشله‌گنی اَیتیلماقده. شو باعث کرزی ابراهیم صدر یا طالبان‌نینگ ایچیده بۉلگن بو حاکمیت رهبریگه ضد جریان‌لر و سیمالر بیلن یقین‌لشیشی و اولرگه مصلحت بېریشی، طالبان رهبری کۉنگیل‌نی اینجیتیب، کرزیگه نسبتن یامان قره‌شده بۉلیشی ممکن.
بو توشینچه‌نی کوچلی اۉیله‌گنیمیزده، طالبان رهبری‌نینگ کرزیگه نسبتن باسیم‌لرینی کېله‌سی کونلرده کۉریشیمیز ممکن. بو باسیم‌لر اساسیده کرزی ممکن سورگین هم قیلینسه یا -ده اویی‌‌ده سیاسی قماقده بۉلگندېک حاضرگی بیرازگینه سیاسی اېرکین‌لیگینی هم قۉلدن بېرسه و حتا کرزی‌نینگ اوچره‌شوولری هم جدی نظارت و چیکلاولر آستیگه آلینسه.
تاریخ بیزگه نیمه دېدی؟ قدرت اوچون جنجللر اۉرته‌گه کېلیشی حتمی دیر.
پشتون قومی‌گه تېگیشلی سیاستچی‌لر پشتونوالی توشینچه اساسیده بیرگه بۉلیب و باشقه قوملرگه نسبتن ریجه‌لرگه بیر قۉل بۉلسه‌لر هم بیراق اۉز ایچیده قدرت اوچون جدی تله‌شلری گمان‌دن تشقری بیر مساله اېمس. چونکه افغانستان معاصر تاریخیده یوز بېرگن سیاسی و حربی اۉزگریش‌لر بیزگه شونی بیلدیره‌دی که پشتون‌لر قدرت اوچون اۉزلری بیلن هم کېلیشیب آلالمه‌یدیگن بیر اتنیک گروه دیر. شوباعث افغانستان معاصر تاریخیده نه فقط پشتون‌لر ایچیده، درانی و ابدالی کبی قومی تارتیشوولر، لوی قندهار و لوی پکتیا و لوی ننگرهار کبی منطقوی جنجللرگه گواه بۉلگن بلکه بو حقده عایله‌وی جنجللر و تارتیشوولر هم آز اوچره‌گن اېمس و بو اتنیک گروه ایچیده، قدرت اوچون ایناغه ایناغه‌نی کۉر قیلیش‌گه قدر قۉلی بارگن.
بو تاریخی واقعه‌لرنی نظرده توتگن حالده، کرزی و ملا هیبت‌الله تارتیشوولری هم طالبان ایچیده هم طالبان‌دن تشقری کرزی، هیبت‌الله، ابراهیم صدر، حنیف اتمر و باشقه سیمالر کبی قوم ایچیده هم ینگی تارتیشوولرنی اۉرته‌گه آلیب کېلیشی ممکن.
قومی توشینچه‌لردن اۉتیب قره‌گنده
کرزی و طالبان رهبری اۉرته‌سیده مناسبت‌لر یامانلشگن دېگن خبرلرنی، باشقیریلگن بیر «یېتکرمه اۉیینی» دېب تحلیل قیلیش‌میز ممکن.
طالبان رهبری کرزینی آگاه‌لنتیریب مکتوب یازگن یا – ده کرزیدن یاشیرین بیر سېس طالبان رهبریگه یېتیب بارگن دېگن ادعالر و خبرلر حاضرگچه حجت قیلینیب، بو تۉغریده سېس‌لی یا ده یازوولی بیران حجت نشر اېتیلگن اېمس.
شو اوچون کرزی کېله‌جکده اۉرته‌گه کېلیشی ممکن بۉلگن بیران اۉزگریش‌ده اۉزینی تیارلش مقصدیده همده اۉزینی آقلش اوچون شونده‌ی بیر یېتکرمه میش-میش‌لرنی اۉرته‌گه تشله‌گنی هم ممکن دیر. بو بیلن کرزی ینه بیربار رسانه‌ای تحلیللرگه قَیته‌دی و کرزی و افغانستان سیاسی تقدیری اۉرته‌سیده‌گی باغلیق‌لیکلر ینه‌ده کوچه‌یتیریله‌دی.
خلاصه؛ بیز نیمه قیله‌یلیک؟
طالبان رهبری و کرزی اۉرته‌سیده مناسبت‌لر یامانلشگن دېگن خبرلر ترقه‌تیلیشی بیلن ایریم توشینچه و فکرلرگه گواه بۉلدیم. بیرقنچه‌لر شو تارتیشوولر بیران اۉزگریش‌گه سبب بۉله‌دی مېکن یا – ده کرزی ینه-ده قدرت‌گه کېلیشی اوچون یۉل آچه‌یپمی دېگن گمان‌لر و تحلیللرنی اۉزلریدن بیلدیرماقده.
شو اوچون ایتیش لازم که کرزی و طالبان بیلن آره‌سیده مناسبت یخشی‌لنیشی و یامان‌لنیشی هم بیز اۉزبېکلر اوچون هیچ قنده‌ی خاص بیر اهمیتی یۉق. تا که بیز مستقل بیر رېجه و سیاسی تدبیر اساسیده، افغانستان اۉزگریشلریگه نسبتن چاره کۉرمسک؛ بیز طالبان و کرزی تارتیشووی‌دن اۉزیمیزگه سیاسی تقدیر و کېله‌جک کوتیش البته اۉزیمیزگه جفا دیر. شونده‌ی اېکن اۉزیمیز اۉز تقدیریمیز اوچون سیاسی تدبیرمیزنی کۉریب چیقه‌یلیک، هر قنده‌ی اۉزگریش‌ده دنیا و خلقیمیز طلبی‌گه ماس سیاست اۉینه‌یلیک تا که بیزنینگ تقدیریمیز طالبان رهبری، کرزی یا باشقه شونگه اۉخشش سیمالر تدبیری و سیاسی کوره‌شی سایه‌سی آستیده قالیب کېتمه‌سین. حاضر قیغولی اۉرین شویېرده که بیزنینگ سیاستچی‌لریمیزدن سېزیلرلی بیر رېجه و تدبیر کۉرینمه‌یپتی.
