نصیرالدین همایون عادتده، همایون آتی بیلن تانیلگن. همایون ۱۵۰۸ ییللی بابور نینگ ماهیم بگیم تورموش اۉرتاغیدن کابلده دنیاگه کېلگن. بابور شاه عالمدن اوتگندن سۉنگ، همایون میرزا میلادی ۱۳۵۰. ییلیده ۲۲ یاشیده تختگه اۉتیرگن. او، ایکینچی بابورلیلر امپراتوری بۉلیب، حاضرگی افغانستان، بنگلادیش، هندوستان و پاکستانده ۱۵۳۰-۱۵۴۰ ییللرده و ینه ایکینچی مرته ۱۵۵۵ دن ۱۵۵۶ ییلیگه وفات اېتگچ حکمرانلیگی توگهگن.
نصیرالدین همایون ۱۵۵۶. ییلیده وفات اېتگنیدن سۉنگ، اونینگ جسدی دستلب دهلیدهگی پورانا-قورغانیگه دفن اېتیلدی. آرهدن بیراز وقت اۉتگچ، خنجر بیک بویروغی بیلن جسد پنجابدهگی سرهند شهریگه کۉچیریلدی. ۱۵۵۸. ییلیده اونینگ قالینتیلری ،اۉغلی امپراتور جلالدالدین محمد اکبر تمانیدن کۉریلدی. اۉشهندن سۉنگ، همایون نینگ تورموش اۉرتاغی حمیده بانو بېگم تاپشیرغی و اونینگ اۉغلی اکبر حامیلگیده همده میرک میرزا غیاث لایحهسی اساسیده همایون نینگ اولکن مقبرهسی قوریلهباشلندی. ایریم قیناقلرده؛ ۱۵۷۰. ییلیده مقبرهنینگ توزهلیشی رسما توگب و ۱۵۷۱. ییلده اکبرنینگ اۉزی مقبرهنی کۉریش اوچون زیارتگه باریشی یازیلگن.
همایون مقبرهسی هندوستان باشکینتی نینگ ینگی دهلی شهریده، نظام الدین شرقی حدویده، یامونا-دریاسی و حضرت نظام الدین تیمیریۉلینینگ بیکَتی یقینده یېرلشگن. بو مقبره، کېنگ چارباغ اسلوبدهگی باغ ایچیده قوریلگن بۉلیب، بوکونگی کونده هندوستان نینگ اېنگ مهم تاریخی و توریستیک یېرلریدن بیری حساب بۉلهدی. بولردن تشقری همایون مقبرهسی، مدنی ومعماری جهتدن اۉزیگه خاص اهمتیگه اېگه دیر. چونکه بو مقبره، هندوستان یریم آرالیگیدهگی بیرینچی باغ مقبرهسی بۉلگن. کېینلری اېسه بو انشات، بیر قنچه یېریک معماری ینگیلیکلرگه الهام قیناغی بۉلدی. شونینگ دېک ۸۰ یېل اۉتیب تاج محل قوریلیشی بیلن اۉز چۉقیسیگه یېتدی.
همایون مقبرهسی، دهلیدهگی بابوری معمارلیگیگه عاید بۉلگن اۉزهل و اولوغ سلالهوی مقبرهلرنینگ بیرینچیسی حساب بۉلهدی دیسک مبالغه بۉلمهیدی. بو مقبره۲۷.۰۴ هکتار میدانگه اېگه بۉلگن مجموعه ایچیده یېرلشگن بۉلیب، او یېرده ۱۶. عصرگه عاید باشقه باغ مقبرهلر هم بار: نیلا-گنبدی، عیسی خان، بو حلیمه، افسر والا و عرب سرایی…
معمارلر یا اوستالر مقبره توزلیشی آقیمیده عرب سراییده بۉلگن مهمانخانهده قوناقلهگنلر. ایتیش کیرهک که بو عنصرلرنینگ بیر یېرگه ییغیلیشی، مقبرهنی جهانده یوکسک اعتبارینی بیلدیرهدی.
همایون مقبرهسی، اسلام دنیاسی بوییچه قوریلگن هر قندهی مقبرهدن کۉرکملیراق و قٌدسیتلیراق اېدی. بو مقبره چهارباغ اسلوبیگه توزهلگن، یعنی تۉرت بولیمگه بۉلینیب، ایتیشلریچه قرآندهگی جنت نینگ تۉرت دریاسینی افادهلهیدی. باغ ایچیدهگی حوضلر، اریقلر آرقلی بیر-بیریگه قۉشیلگن. باغگه، جنوبی و غربی تماندهگی یوکسک اېشیکلردن کیریلهدی.
مقبره، یوقاری و کېنگ تراسلی پلتفرمه اوستیگه یېرلشتیریلگن بۉلیب، تۉرت تمانیدن ایکی بولمه گنبدلی حجرهلرگه اېگه. اونینگ ریجهسی، سکیز ناتیگیس و تۉرت اوزون کیسیشمهلی بۉرچکلردن عبارت.
مقبرهنینگ تیپهسیده، یوکسکلیگی ۴۲.۵ مترلی ایکی گنبد اۉرنهتیلگن. او مرمردن قاپلنگن و ستونلی قٌبهسی سایهبان بیلن اۉرهلگن. مرکزی سایهبانلرنینگ گنبدلری سیرلی سرامیک کوشینلری بیلن بیزهتیلگن. هر بیر تمانیدن اۉرتهسی هندسی عماره بیلن یسهلگن اولکن رواق موجود بۉلیب، تشقی کۉرینیشیده اېسه کیچیکراق قطار رواقلر جایلشگن.
مقبرهنینگ ایچکی قسمی کاته و سکیز بۉرچکلی بۉلیب، اونده تاقچهلی حجرهلر بار. بو حجرهلر، یۉلکلر و گالریهلر آرقهلی اوز-ارا باغلنگن. اوشبو سکیز بۉرچک ریجه، ایکینچی قبتده هم تکرارلنگن. انشات استالیک بیلن یونیلگن تاشلردن قوریلیب قیزیل قماش بیلن قاپلنگن، گنبدلی سایهبانلر آق و قاره مرمرلر بیلن بیزهتیلگن. همایون باغ مقبرهسی “بابوریلر یاتاقخانهسی” دېب اتهلهدی. چونکه اونینگ حجرهلریده ۱۵۰ کیشیدن آرتیق بابور سلالهسینینگ اعضاءلری ابدی اویقوسیگه یاتگن.
همایون مقبرهسی ۱۴. عصر صوفیسی اولیا حضرت نظامالدین اولیاء مقبرهسی تیوهرهسیده یېرلشگن. نهایتده مهم ارکیالوگیک چیگرهده بۉی کۉترگن. اولیاء مقبرهسیگه یقینراق توپراققه بیریلیش، عقیدتاً برکهلی سنلگنی اوچون، یېتی عصرلیک مقبره قوریلیشی بو حدودنی هندوستاندهگی اۉرته عصر اسلامی انشاتلریدن اېنگ زیچ تۉپلیمگه ایلنتیرگن.
سۉنگی ریستوره ایشلری “شهر منظرهسی” یانداشوی اساسیده آلیب باریلیب، اوشبو خصوصیتنی ریستوره ده اسرهلیب قالیشیگه جدی دقت قرهتیلگن؛ اولر نه فقط مادی توزیلیمینی سقلب قالیشینی تامینلهیدی؛ بلکه بابوری اوستالری قوللنگن عنعنوی قوریلیش هنرلرینی هم تیکلب، مجموعهنینگ اهمیتنی آشیرهدی.
باشقه جایلر سینگری بو مقبره هم هندوستان ارکیالوگیگ خدمتی (ای اس آی) بوییچه باشقه آبدهلرگه اۉخشهب تورلی قانونلر آرقهلی یترلی درجهده حمایه قیلینهدی. همایون مقبرهسی و اونینگ باغلری ۱۹۹۷. ییلدن بویان «آقاخان مدنیت جمغرمهسی» بٌنیهسیدهگی لایحهنینگ اساسیده اسرهلیب کېلماقده. بیرینچی باسقیچده ( ۲۰۰۳-۱۹۹۷) ییلریده، آقیب تورگن سوولر بیلن اۉرهلگن باغلر تیکلنگن، ۲۰۰۷. ییلدن باشلب مقبرهنینگ اۉزی و باشقه قوشیمچه انشاتلرنینگ ریستوره و تعمیر ایشلری دوام اېتماقده.
همایون مقبرهسینینگ جوهریگه مناسب باشقه انشاتلرنینگ ماس بۉلیشی و باغنینگ اصل شکلینی، دیزاینینی، متریاللرینی و یېرلشووینی سقلب قالیش اساسدیر. انشاتده عملگله آشیریلهیاتگن “مجموعهنینگجوهرینی بوزمهییش” شرطلری کېرهکی عنعنوی متریاللردن، مثلا: آهکلی تاش، قوریلیش اسبابلری و تخنیکلریدن فایدهلنیشگه تاکیدلنیلگن.
همایون مقبرهسی و باغلری ۱۶. عصرگه عاید بۉلگن باشقه باغ مقبرهلر مقیاسیده بابوریلر دوریدهگی اۉزهل و تاپیلمس مجموعهنی تشکیل اېتهدی.اوشبو مقبرهنینگ باغ منظرهسی و معماری اسلوبی اولکن کولمده باشقه باغ مقبرهلر آرهسیده کۉرکم سنهلهدی. همایون مقبرهسی هندوستاندهگی بیرینچی مهم نمونه بۉلیب، بیرینچیدن بوتون یریم آرال نینگ کتته قسمینی بیرلشتیرگن بابور سلالهسینینگ رمزی دیر.
