تاریخی بنالر نینگ تاشلری, او ییرده یازیلگن سۉزلر و جمله‌لر تاریخدن خبر بیره‌دیگان کتابلر تمثالی دیر. شو اوچون تاریخنی اۉزیگه سیغدیرگن بناء, یالغیزگینه بناء اېمس، بلکه اېسکی اېسده‌لیکلر و کېله‌جک نینگ یوریقچیسی دیر. اونده بو یازووده امیر تیمور باشکینتی؛ سمرقندده‌گی تاریخی بنالر بیلن تانیشه‌میز.۱۴ و ۱۵ نچی عصرلرده, ماورالنهرده کوچلی تیموریلر دولتی یوزه‌گه کېله‌دی. بو دورده,سمرقنده ییریک قوریلیش ایشلری اوج آله‌دی. قوریلگن بو بنألرده, شرق خلقی نینگ معمارچیلیک تجربه‌سی و ملی عنعنه‌لری
اویغونلشگن اېدی. جمله‌دن بی بی خانم جامع مسجدی/امیر تیمور جامع مسجدی شو معمارچلیک نمونه‌لریدن بیری دیر. بو بنأ اۉزبېکستان نینگ سمرقند ولایتیده جایلشگن بۉلیب, تیموریلر دوریدن بیزگچه یتیب کېلگن بویوک میراثی آبده دیر.
بی‌بی خانم مسجدی, مرکزی آسیاده اینگ ییریک انشاتلردن بیری دیر. بو بی بها معمارلیک امیر تیمور نینگ بیرینچی خاتینی(سرای ملک خانم) آتی بیلن باغلیق دیر. امیر تیمور درگاهیده یشه‌گن تاریخچی, غیاث الدین علی یزدی نینگ یازیشیچه ۸۰۱ – نچی ییللری نینگ, رمضان شریف آیی نینگ تۉرتینچی کونیده( ۱۳۹۹ ییل ۱۱- می) مسجد اوچون باشکینت نینگ اینگ یخشی جاینی امیر تیمور تنله‌یدی. مشهور اوستالر و معمارلر, بو اولکن عمارت نینگ لایحه‌سینی تو‌زدیلر و اینگ سعادتلی دقیقه‌لرده امیر تیمور فرمانی بیلن او نینگ پایدیوارینی قویدیلر. اصلیده تاریخی منبعلرده یازیلیشیچه, امیر تیمور ۱۳۹۹- ییل ۲۹- اپریل کونی هندوستان یوریشیدن سمرقندگه قیتیب کیله‌دی. او هندوستانده بۉلگن پیتیده “مین سمرقندگه سلامت قیتیب بارسم, انده مسجدی جامع ساغله‌یمن” دیب نیت قیلگن.
مسجد تۉرت تماندن رواق و پیشاتقلر بیلن اوره‌لگن بۉلیب, مسجد نینگ رواقی اوستیده؛ «امیر توراغای اوغلی امیرتیمور کورگان ۸۰۱- نچی ییلیده اوشبو جامع نینگ سالینیشه‌گه امر قیلدی» جامع ایشیگی نینگ نقشیده یازیلگن دیر کیم؛ اوشبو جامع نینگ بیتکزیش ایشی, ۸۰۶- نچی ییلگه موافق دیر.
بی بی خانم مسجدی نینگ ایشیگی ایکی طبقه‌لی بۉلیب, خلق قویلگن و ماهر اوستالر جامع نینگ کیرر ییریگه پولاد قلم اوچی بیلن جوده گوزه‌ل طبعتلی نقشلر قیلگنلر. جامع ایشیگی اوستیده مضومنلی بیت یازیلگن:
بی‌بی خانم مسجدی نینگ بورچکلریده یوکسک میناره‌لر بۉلگن و حاضرگی دورده بو مناره‌لر قیته‌دن تیکلندی. جامع مسجدی, ییر تیبره‌نیش تاثیریده آهسته-سیکین ییمیریلیب ویران بولگن. فقط شمال-غربده‌گی مناره نینگ پستگی قسمی گینه سقلنیب قالگن. کوپ ییللر دوامیده سمرقند نینگ گذرلریدن بیری شو منار شرفیگه, قدیمدن (یکه منار) دیب، ایتیلیب کیلینماقده. جامع پایدیواری هرسنگ تاشیدن, دیوارلری اېسه پیشیق خشتدن ایشلنگن.
مسجد نینگ صحنیگه مرمرتاش تخته‌چه‌لر یاتقیزیلگن. حولی اورته‌سیده مرمرتاشدن یسلگن اولکن لوح (قرانکریم اوقیله دیگان مخصوص کرسی/اۉریندیق) بۉلیب, او دستلب اساسی بنأ ایچیده تورگن. ۱۸۷۵- ییلده کتته گنبد نینگ قوله‌شی خوفیدن, حولی اۉرته‌سیگه چیقریلیب قوییلگن.
لوح، اطرافیده نفیس حاشیه‌لر چیزیلگن, مقرنسلر, اوسیملیک سیمان نقشلر و یازولر بیلن بیزه‌لگن. اوشبو لوح، امیر تیمور نینگ نبیره‌سی اولوغ بیک فرمانیگه بنأ ۱۵- نچی عصر اۉرته‌لریده یسلگن.
جامع مسجدی نینگ کېریشیده‌گی پیشتاق نینگ یوقاری قسمی ۱۸۹۷- ییلیده, یوز بیرگن ییر تیبره‌نیشی طفیلی قوله‌گن. پیشتاق حشمتلی بۉلیب, یان تمانلریده‌گی مناره‌لر پیشتاق نینگ ایچکی تمانیده‌گی کیچیکراق(ایکینچی) رواقگه اۉرنه‌تیلگن. اونده، اویمه مرمر حاشیه‌لی ایشیک بۉلگن. اونینگ اوستیده‌گی لوحه‌سیده, مسجد نینگ قوریلگن ییلی و امیر تیمور نینگ شجره‌سی یازیلگن. پیشتاق نینگ کینگ یوزه‌سی جلوه‌لی کوشینلر, رنگمه-رنگ, قلقان شکلیده‌گی نقشلر بیلن بیزه‌لگن.
جامع نینگ اساسی محرابلی بناسی امیر تیمور زمانه‌سی نینگ معماری اسلوبلری حقیده بیلگی بېره‌دی.
اساسی بنا نینگ آلد تمانیده پیشتاق مرکزیده رواق و بورچکلریده ایکیته کوپ قیره‌لی مناره کۉزگه تیگه‌دی. پیشتاق آرقه‌سیده‌گی خانه عادی, اما صلابتلی هندسی شکللردن عبارت دیر.
گنبد نینگ دایره‌لی اساسی سیرتیگه, مقدس قران کریم آیتلری بیتیلیب, اوستی فیروزه کوشینلر بیلن پردازلنگن گنبد بیلن بیرکیتیلگن. اونینگ کېریش تمانلری هم, باش پیشتاق کبی رنگمه-رنگ کوشینلر بیلن قاپلنگن, سپال خشتچه‌لر یاتیق, سیرلنگن رنگلی خشتچه‌لر تیک شکلده تیریلگن.
مسجدده‌گی کوپ قیره‌لی یولدوزلر, اوچ قبتلی خطلر اوییلگن لوحه‌لر جه‌جی مقرنسلر بیلن بیزه‌تیلگن, حاشیه‌لر آهک تاشلردن یونتیلگن. ویران حالتده بۉلسه هم, معماری شکللر نینگ حشمتی, بیزه‌کلر نینگ نفیسلیگی, کیشی دقت‌نی اۉزیگه تارته‌دی. اونده‌گی تورلی خیل بویاقلی نقشلر, اوشه دور خلق اوستالری نینگ نازیک کوریشی و یوکسک مهارتیدن دره‌ک بېره‌دی.
بی بی خانم مسجدیده, کیینگی دورده تعمیر-تیکلش بابیده, توب اوزگریشلرعملگه آشیریلدی. جوده کتته رواقی, مسجد بناسنی اوره‌ب تورگن یوکسک دیوار, ایکی کیچیک گنبد و مناره‌لر, ایچکی گنبد و کتته رواق تعمیرلندی و اونده‌گی برچه کوشین نقش و نگار قیته تیکلندی. بو آقیمده اۉزبېکستان نینگ برچه ولایتلریدن ماهر تعمیرچی اوستالر جلب قیلیندی و تعمیر ایشلری حالی آخریگچه بیتکزیلگنی یوق.
۱۸۶۸-ییلده روسیه پادشاه‌سی نینگ قوشینلری سمرقندنی قمل قیلگنیده بی‌بی خانم مسجدی توپ اوقلریدن ویران بولگن. ویران بۉلسه هم مسجد اۉز اولوغلیگینی قۉلدن بېرمه‌گن. اۉزبېکستان مستقللیگیدن سونگ, اسلام کریمووف تشبثی بیلن معماری یادکارلیکلر قطاریده بی‌بی خانم مسجدی نینگ تیکله‌شیگه علاحیده اعتبار بېریلگن. بولردن تشقری بو اولوغوار مسجدگه تیگیشلی تورلی روایتلر, بوکونگه قدر بیزگه ییتیب کېلگن. مثال اوچون اوشبو نایاب اسلامی معماری اثرده, باشقه سمرقند اثرلری کبی, خلق نینگ افسانوی تصوری هم یشیریلگن. اینگ مشهور افسانه‌لریدن بیری, اوشبو جامع مسجدنی امیر تیمور نینگ سیویملی خاتینی, بی‌بی خانم قوریلیشینی ریجه‌لشتیرگن. امیر تیمور اوروشدن قیتیب کیلگنیده بو مسجدنی اونگه ساوغه قیلیشنی نیت قیلگن.
