افغانستان معاصر تاریخیده‌گی مهم سیمالردن بیری، سیاستچی، یازوچی و فعال محمدطاهر بدخشی قویاش ۱۳۱۲ – ییل دنیاگه کېلیب و قویاش ۱۳۵۸ – ییل کابل شهری‌نینگ پلچرخی قماقخانه‌سیده، اۉققه توتیلیب اۉلدیریله‌دی.
افغانستان‌ده سیاسی و اجتماعی عدالت‌نی ایلگری سوریب بو یۉلده کوره‌شگن محمدطاهر بدخشی‌نینگ نَسبی و قومی کیم‌لیگی بوگونلر ینه جدی بحث‌لرگه سبب بۉلگن.
اوشبو بحث‌لر یقین‌ده افغانستان سیاسی سیمالریدن عبدالطیف پدرام‌نینگ «آمو تلویزیون کانالی» کۉرسه‌توولریدن بیریده، طاهر بدخشی کیم‌لیگی حقیده تیلگه آلگن سۉزلریدن کېین جدیلشماقده.
پدرام جنابلری‌نینگ ادعا قیلیشیچه، طاهر بدخشی اۉزبېک و تاجیک نَسبیدن تشکیل اېتیلگن ایکّی خیل اۉزلیککه اېگه بیر شخص دیر. بیراق بو ادعا اېسه قنچه‌لیک حقیقت‌گه یقین دیر؟
طاهر بدخشی‌نینگ اۉزلیگی نیمه دیر؟
طاهر بدخشی عایله‌وی کۉرینیش‌ده و اونینگ آته و اجدادلری‌نینگ اۉزلیگی اۉزبېک بۉلگنینی انیقله‌یدی. طاهر بدخشی‌نینگ آته‌سی محمدذاکر و محمدذاکرنینگ آته‌سینی آتی ميرزا عزيز مغول بيگى اېدی که اولر بدخشان‌نینگ اۉزبېکلریدن بۉلگنی اَیتیله‌دی.
طاهر بدخشی تاجیک اۉزلیککه هم اېگه دېگن ادعا اېسه، اونینگ تاجیک قومی‌گه منسوب آنه‌سیدن کېلیب چیققن. ایتیلیشیچه طاهر بدخشی‌نینگ آته‌سی محمدذاکر تورموش اۉرتاغی تاجیک‌لردن بۉلگن. شو اساسده ایریم‌لر بدخشی تاجیک کیم‌لیگی هم بار دېب ادعا قیلماقده دیر.
طاهر بدخشی‌گه تاجیک اۉزلیک بېریلیشی‌گه قرشی‌لر اېسه، اونینگ آته‌سی و اجدادلری اۉتمیشی‌دن اېسلب اۉرته‌ده یالغیز باشقه ملت‌گه تېگیشلی بیر عیال بیر عایله‌گه کېریب کېلیشی، عایله اۉزلیگینی اۉزگرتیب یوباره آلمه‌یدی دېب بیلدیره‌دیلر.
بو حقده افغانستان سابق حکومتی بلند مرتبه‌لی رسمیلریدن بیری نقیب‌الله فایق جنابلری‌نینگ یازیشیچه «تاریخی حقیقت بو دیر. طاهر بدخشی‌نینگ بوبه‌سی ميرزا عزيز مغول بېگى نسللردن بیری اۉزبېک دیر. کۉپلب اۉزبېک عیاللر پشتون و تاجیک بیلن تورموش قوره‌دی بیراق اولر اولادلریدن هیچ بیریسی اۉزبېک بۉلمه‌دیلر. طاهر بدخشی‌نینگ آته‌سی بیر تاجیک بیلن تورموش قوریش بیلن هیچ‌قچان بدخشی تاجیک بۉلمه‌یدی.»
دېیرلی بو موضوع‌ده ایتیلیشی کېره‌ک مساله شو دیر که افغانستان‌ده کۉپلب تاجیک و پشتون اۉزبېک عیال بیلن تورموش قورگن و عکسینچه. بیراق آته اۉزلیگی بیر عایله‌ده سقلنیب قالگن دیر.
قومی احساسات‌دن اۉتیب قره‌گنده؛ ژنتیکی اصوللر بوحقده نیمه دېدی؟
ژنتیک اصوللری اساسیده هر بیر انسان ۴۶ کروموزوم ۲۳ کروموزم آته‌دن و ۲۳ آنه‌دن آلگن کروموزم آرقه‌لی دنیاگه کېله‌دی که تاریخی ایشانچلی معلومات‌لرگه کۉره، طاهر بدخشی‌نینگ آته و اجدادلری اۉزبېک آته و آنه کروموزوملریدن دنیاگه کېلگن.
طاهر بدخشی‌نینگ اۉزی اېسه اۉزبېک آته و تاجیک آنه کروموزومی‌دن دنیاگه کېلگن و ژنتیک اصوللری اساسیده هر بیر اۉغیل باله نَسب و عادت‌لرینی آته‌دن آله‌دی و بو اېسه نسللر آره‌سیده شوندی دوام اېته‌دی. شو باعث هر بیر اۉغیل باله‌نینگ اۉزلیگی تېکشیریلگنده اونینگ آته‌دن آلگن Y کروموزومی تېکشیریلیب، اونینگ هویتی بېللی بۉله‌دی.
شوندی اېکن ژنتیک اصوللری هم بدخشی اۉزبېک اۉزلیککه ایگه بۉلگنینی بیلدیره‌دی.
طاهر بدخشی اۉزبېک مدنیتی‌گه اعتبارسیز اېدی‌مه؟
لطیف پدرام اۉزی‌نینگ بیانات‌لریدن بیری بولیمی‌ده طاهر بدخشی تاجیک مدنیتی‌ده اۉسیب وایه‌گه یېتکنینی ادعا قیلگن. بو اېسه طاهر بدخشی‌نینگ عایله‌وی حیاتینی تېکشیریب کۉرگنده ناتۉغریراق ادعا دیر.
هر بیر انسان باله‌سیگه اۉزی‌نینگ قومی و مذهبی توشینچه و ارزش‌لری اساسیده آت تَنله‌یدی که بیزنی همه‌میزگه معلوم بدخشی سېویملی و اۉزی بیلن بیرگه قربان بۉلگن اۉغلی‌گه بایقرا دېب آت قویگن.
بایقرا اۉزبېکچه آت بۉلیب ایکّی سۉزدن عبارت دیر. «بای» اۉزبېکچه سۉز بۉلیب کۉپ مال‌وملک گه اېگه و حرمت‌لی شخص معناسینی بېره‌دی. «قرا» سۉزی هم اۉزبېکچه بۉلیب ایکّی معناگه اېگه؛ بیری «قاره رنگ» و باشقه بیری هم «کوچلی و بویوک» دیر.
طاهر بدخشی اۉز باله‌سیگه اۉزبېکچه آت تَن‌لگنی سبب اۉزبېک مدنیتی‌گه حرمت قایل بۉلگنینی کۉرسه‌تدی.
خلاصه
طاهر بدخشی بدخشان‌لیک بیر اۉزبېک اوله‌راق جماعه‌ده‌گی طبقاتی و قومی کم‌سیتیش‌لرنی سېزیب عدالت اېزلب «ملی ستم» یا ده سازا سیاسی جریانینی ایجاد قیلدی.
بدخشی و اونینگ سیاسی مقصدی یا-ده توشینچه‌سی خاص بیر قوم اوچون عدالت اۉرنه‌تیلیشی اېمس اېدی. بلکه بوتون خلق‌لر حتی حاکمیت‌ده بۉلگن پشتونلرنینگ ستم‌گه دوچ قشاق و قویی طبقه‌لری اوچون هم عدالت طلب قیله‌یدی.
شوندی اېکن بدخشی‌نینگ عدالت‌خواهلیک یۉلی قومیت‌دن اۉتیب، بوگون هر بیر اۉزبېک، تاجیک، هزاره یا ده پشتون آرقه‌لی ایلگری آلیب کېتیلیشی ممکن دیر.
