آیبیک
نوايی شعریتی و نوايی سیمای همیشه کوچلی بیر قویاش کبی کۉنگلیمنی تارتر اېدی. اۉز اثرلریمده شاعر نوايی سیماینی یرهتیشگه زۉر مَیل، آرزو، ایستهگیم بار اېدی. لېکن تاریخگه کۉز تشلهسم، نوايی گیگنت، بویوک بیر سیما حالیده قرشیمده تورر اېدی. یاشلیگیمدن بېری نوايی نینگ اۉلمس، ابدي شعرلرینی سېویب اۉقیر اېدیم، اونینگ جاذبهلی غزللری بارگن سری کۉنگلیمگه سینگیب باردی، شکل و مضمونلری یورهگیمنی مست و مفتون اېتدی.
اۉزبېک ادبیاتی نینگ اېنگ بویوک معماری اولوغ نواينی بیز اېندیگینه تېکشیریشگه باشلهدیک. اونینگ مثلی یۉق «خمسه»سی، دلبر غزللرینی چله-چولپه، پله-پرتیش تېکشیریشلر باشلندی؛ لېکن بعضی ادبیاتچیلرنینگ اَیریم اثرلری دقّتگه سزاواردیر. عموماً ایتگنده، نوايی حقیدهگی تېکشیریشلر حلی تار و سستدیر. چوقور مضمونلی، وزنلی تېکشیریشلر هنوز یۉقدیر.
تخمیناً 1936-37 ییللر کیچیک پواېمه «نوايی»نی یازدیم. لېکن بو مشق نوايی سیماینی یرهتیشده چیزیلگن فقط بیر اېسکیز اېدی. کېین 1942 ییل بویوک پولوتنوگه اۉتیب، «نوايی» رومانینی یازدیم. بونینگ اوچون، البته، نوايی نینگ برچه اثرلری، نوایي یشهگن دور نینگ تاریخی، او دورنینگ ساتسیل قیافهسی، او دور جمعیتینینگ کرکتری، عرف-عادتی، خُلقی-اطواری بیلن تنیشیشگه تۉغری کېلدی. کۉپ تاریخي فاکتلر، ماتریاللرنی ییغدیم، اولرنی تحلیل اېتیب، مغزینی چهقیش اوچون چوقور حس اېتیشگه، اۉیلشگه باشلهدیم. بو ایشگه شو قدَر غرق بۉلگن اېدیمکی، رومان نینگ ایش پلانی کاغذده یۉق اېدی. او مېنینگ کۉنگلیمده، یادیمده اېدی، بوتون بارلیغیمنی بند اېتگن اېدی. یورسم-تورسم همیشه نواينی اۉیلر اېدیم.
اونینگ معنادار عقللی کۉزلری، خوشفعل، رحمدل، عالیجناب قیافهسی، اصل، پاک اولوغ قلبینی حس اېتردیم، کۉز اۉنگیمده کۉرهردیم. اونینگ تېرن، نازک، فلسفي فکرلرینی تۉله توشونیشگه اورینردیم. رومان پرسناژلری حقیده، اولرنینگ کرکترلری، بیر-بیرلریدن فرقی، بیر-بیریگه مناسبتینی روشن، یقّال بېریش اوستیده خَیال یوریتیب، سیمالرنی ترهشلردیم. نهایت، یورهککه ییققن، یورهکده سقلنگن بو ماتریالنی یازه باشلهدیم. شونینگ اوچون اثر یرهتیش کبی مشکل، آغیر ایش دنیاده یۉقدیر، دېیمن… چوقور حس اېتیش، قلب نینگ زۉر هیجانی، اۉتکیر فکر، فهم، عجایب الهام… بیلمهدیم، ینه و نه خصلتلر کېرهک.
مثلاً، فرض قیلهیلیک نوايی و بایقرا مسألهسی. بولر تاریخي کانکرېت شخصلردیر. بولرنینگ سیمالری، اۉزارا مناسبتلری، فرقلری کتّه، کېنگ، مرکّب و غایت قرهمه-قرشیدیر. اَیریم بابلردهگی واقعهلر تاریخي چین، رئالدیر؛ اَیریم بابلردهگی واقعهلر اېسه شو زمان کرکتریگه موافق توزیلگن خَیالیم نینگ نتیجهسی، مېوهسی دیر. عموماً ایتگنده، بو رومانده مېن کۉرسهتیشیم لازم بۉلگن دور، نوايی دوری، قیین، مرکّب دوردیر. رومان اوستیدهگی محنتیمده مشکل و مرکّب واقعهلرگه کۉپ اوچرهدیم. رومانده تاریخي واقعهلرنی تۉغری بېرگنمن، لېکن بعضاً خَیالگه هم آز-ماز حقوق بېریب قۉیگنمن؛ بو نرسه ایستک، آرزو حسلریم نینگ ایشی، الهام بخش نرسهلر، البته.
آلهیلیک نوايی و جامينی. رومانده نوايی و جامينی تاریخي چین و حقیقي، تۉغری بېردیم. نوايی و جامي نینگ اوچرهشوولری، صحبتلری حقیقي رئال واقعهلردیر. لېکن بو واقعهلر تاریخي حقیقي ماتریاللردن خیره کۉرینهدی. قندهی قیلهیکی، تاریخ ایشلری، حیات شوندهی مرکّب.
جامينینگ حویلی-جایی، حجرهسی، کتاب اوستیده چوقور مطالعهسی، جامينینگ معاملهسی، سۉزلشی، قیلیقلری، عادتی، خَیالی، دنیاقرهشلری، جیندهی فنتزيه قۉشیلگن خَیالیم مېوهسی دیر.
تیل مسألهسی اَیریم مسألهدیر. نوايی یشهگن دورلرده اۉزبېک تیلی اۉزیگه خاص رنگلی، تۉله، تأثیرلی تیل اېدی. «محاکمهاللغتین»ده نوايی تورکي تیلی خصوصیده کۉپ یخشی گپیرهدی، فارس تیلی حقیده عموماً ایتگنده، اندک شکایت آموز گپیرهدی.
نوايیدن سۉنگ کمبغللشگن، رنگینی یۉقاتیب اۉچه باشلهگن اۉزبېک تیلی انقلابدن باشلب ینه جانلنه کېتدی. جاذبهلی افادهلر، رنگ برنگ بای تورلر بیلن تۉله باشلهدی.
مېن نوايی تیلینینگ قدرتینی، گۉزللیگی و حسنینی تۉله کۉرسهتیشگه تیریشدیم. اونینگ تیلیدهگی اَیریم اۉتکیر، ماهر، سلماقلی افادهلرنی، نوايیگه خاص تېرمینلر و شکللرنی ایشلهتدیم. نوايینینگ یارقین شعرلریدن، ساتسیل ماتیولریدن جِندېک کیریتدیم.
خانهلر، پادشاهلر، وزیرلر، بېکلرنینگ دبدبهلی افادهلرینی، روحانيلرنینگ فارسي و عرب سۉزلریگه غرق بۉلگن، بېجلگن اصوللرینی کۉرستدیم. خلق نینگ معنالی، بای، اوجینل، جانلی، اۉزیگه خاص روشن تیلینی کۉرستدیم. بو نینگ اوچون، البته، او دور ادبیاتینی، حیاتینی، خلق تیلینی چوقور، مفصل اۉرگنیشگه تیریشدیم. یازووچیلر تیلنی خلقدن اۉرگنیشلری لازم. خلق تیلی عجایب اوچیرمهلر و قاچیریقلرگه بای بیتمس-توگنمس اصل منبعدیر.
«نوايی» رومانیده اساسا او دوردهگی ساتسیل حیاتنی، کوچلی اینگریگهلرنی، مرکّب سیاسي واقعهلرنی عکس اېتتیریشگه تیریشدیم.
