سۉنگگی ییللرده افغانستانده اۉزبېک تیلیگه و تورک خلقلریگه نسبتاً فرهنگی، سیاسي و مدني کمسیتیشلر کوچه‌یماقده. یقینده جوزجان بیلیم یورتی لوحه‌سیدن اۉزبېکچه یازوو اۉچیریب تشلندی — اېندی فقط پشتو و دری تیللریده. بو عادي بیر متننی اۉزگرتیریش اېمس، بلکه خلق نینگ تاریخي و مدني میراثیگه قیلینگن تهدیددیر. اما بو سکوت اېمس — بو اۉزلیک نینگ اویغآنیشی باشلنیشی دیر.
اۉزبېک تیلی نه‌فقط علاقه واسطه‌سی، بلکه تورک خلقلری نینگ تاریخي و مدني بېلگیسی حسابلنه‌دی. شمالي افغانستان نینگ فاریاب جوزجان و بلخ ولایتلریده اۉزبېک تیلی مینگ ییللیک تاریخي ایلدیزگه اېگه.
مدني حقوقلر چېکلنگنده یاکه تیلنی لوحه‌لردن آلیب تشله‌گنده، او فقط تشقی کۉرینیشده‌گی اۉزگریش بۉلیب قالمه‌یدی — بو خلق نینگ اۉزلیک و میراثیگه قرشی بیر هجومدیر. اۉزبېک تیلی و ادبیاتی بیلن باغلیق اثرلر، شعري و علمي میراث، عصرلر دوامیده اۉز خلقی آنگینی شکللنتیریب کېلگن.
تورک خلقلری، خصوصاً اۉزبېکلر، افغانستان تاریخیده کۉپلب عدالتسیزلیکلرگه دوچ کېلگن. قدیمي و زمانه‌وي حکومتلرده، شمالي ولایتلر کۉپینچه سیاسي و اقتصادي اعتباردن چېتده قالدیریلگن.
حاضرگی حکومت، یعنی طالبان، بو عدالتسیزلیکلرنی دوام اېتتیرماقده. بیلیم یورتلری و دولت اداره‌لریده اۉزبېک تیلینی چېکلش، مدني حقوقلرنی پایمال قیلیش، و تورک خلقلرینی سیاسي حیاتدن چېتلش — بولر شخصي قرارلر اېمس، بلکه تیزیملی سیاسي باسیمدیر.
اۉزبېک تیلی نینگ لوحه‌لردن اۉچیریلیشی یاکه دولت اداره‌لری و مکتبلرده کمه‌یتیریلیشی — بو جریان نینگ ینگی کۉرینیشی. بیراق تاریخ شونی کۉرسته‌دیکی، بیر خلق نینگ مدنیتی و تیلی فقط متن یاکه لوحه‌لرگه باغلیق اېمس.
هر قنده‌ی سیاسي حرکت یاکه لوحه اۉزبېک تیلینی اۉچیره آلمه‌یدی. تیل و مدنیت خلق نینگ قلبیده یشه‌یدی، او یېرده هېچ قنده‌ی حاکمیت اونی یۉق قیله آلمه‌یدی. بو قدم اصلیده خلقنی اویغاته‌دی، مدني آنگنی مستحکمله‌یدی و ینگی اولادنی اۉزلیگینی حمایه قیلیشگه اونده‌یدی. شو باعث، لوحه‌لردن اۉچیریلگن متن سکوت اېمس — بلکه اۉزلیک و مدنیت نینگ ینگی اویغآنیشیدیر.
اۉزبېک تیلی و مدني میراث هر قنده‌ی سیاسي باسیمگه قره‌مای تیریک و یشه‌یدی. لوحه‌لردن یاکه رسمي اداره‌لردن اۉچیریش ممکن، اما قلبلردن اۉچیریش ممکن اېمس. شو باعث، هر بیر اۉزبېک، اۉزلیگینی، تیلینی و مدنیتینی حمایه قیلیش آرقه‌لی تاریخي مسوولیتنی بجره‌دی.
