سۉنگگی پیتلرده یاشلریمیز کۉنگوللریده اۉزبېک تیلیگه نسبتن، النگه‌لی سېوگی تاپیلگنی برچه‌میز اوچون قووانرلی دیر. تنگری بو سېوگی اۉتینی هېچ‌قچان سۉندیرمه‌سین!
شو سېوگی اوچون بیر نېچه تلاشلرنی یۉلگه قۉیگنلریگه گواه بۉلدیک:
۱- محله و قیشلاق و قریه و شهرلری آتینی اۉزگرتیریش مسأله سی.
۲- کون، هفته، آی و عامه‌لشیب کېتگن فارسچه، پشتو و عربچه خاص تیرمینلر یا اتمه لرنی اۉزگرتیریش مسأله سی.
۳- هر بیر فارسچه و عربچه سۉزلر قرشیسیگه اۉزبېکچه سۉز قیدیریش و اۉرنه‌تیش مسأله سی.
۴- هر بیر فارسچه و عربچه و یات سۉزلر قرشیسیگه اۉزبېکچه معادل سۉزلر یسش مسأله سی.
عزیزلر، همه دن اول بونی أیتیشیم کېره‌ک که بوتون دنیا ده سُچه یا خالص یا یات تیللر تأثیریدن امان قالگن تیلنی تاپیش ممکن اېمس! بیرارته کیچیک و همه دن اجره‌لیب قالگن یا بوگونگی تکنالوژیدن هم خبرسیز، اۉرمانلر یا تاغلربیلن اۉره‌لگن یېرلرده یشاوچی بیرار قوم یا قبیله موجود بۉلسه، تیلی هم خالص قالگنلیگی ممکن-خلاص!
بوگون دنیانی اېگلله‌گن انگلیس تیلی هم سُچه اېمس و اۉزگه تیللر سۉزلریدن لیق تۉله! حتا که ایتالیا تیلیده ۴۰٪، انگلیس تیلیده ۲۰٪، آلمان تیلیده ۱۷٪ تورکچه سۉزلر بارلیگینی تیل متخصصلری اعتراف اېتگنلر.
شونداق اېکن، تیلنی سچه‌لشتیریش اوچون هرقنداق زۉرمه- زورکی اورینیش، بېهوده و اونومسیز دیر، اما تیلده موجود بۉله توریب، اونی ایشلتمه‌ی، یات سۉزلرنی قۉللش یا ینگی تکنالوژی بیلن کیریب کېله‌یاتگن یات سۉزلرگه ماس اۉزبېکچه یا تورکچه سۉز یسه‌مسلیک هم کېچیریلمس یازیق سنه‌له‌دی. بو حقده کېینگی فرصتلرده چوقورراق بحث اېتیشنی ضرور دېب، بیله‌من.
اېندی یوقاریده‌گی ۴ ته نکته نی تېکشیریب اۉته‌میز.
۱- کۉپ محله‌لر، قیشلاقلر، قریه‌لر و شهرلر آتی بوگونگی توشونچه‌لریمیز گه کۉره فارسچه یا عربچه یا پشتوچه یا که معناسیز و یا یمان معنالی بۉلیب تویولگنی اوچون دوستلر اولرنی اۉزگرتیرماقچی بۉله‌دیلر. بو موضوعگه جوده کۉپ دقت بیلن یانداشیش کېره‌ک!
مثال اوچون: بنگی، دېوانه خانه کبی بیر قنچه یېرلر آتلرینی هندچه بنگ، یعنی نشئه قیلووچی ماده یا دېوانه و تېلبه سۉزیدن کېلیب چیققن دېب اۉیلش خطالیگینی داکتر محمد سعید عظیمی اۉزی نینگ تینیمسیز و چوقور ایزله‌نیشلری اساسیده اثباتلب بېردی. شونداق اېکن، سورمه قۉیه‌من دېب، کۉز نی چیقرمسلیک کېره‌ک!
اوّل یخشیلب تحقیق قیلیب، توشونیب، ایلدیزی و تاریخینی بیلیب، کېین اۉزگرتیریش مسأله سینی اۉرته گه قۉییش کېره‌ک. بو آتلر نینگ کۉپی تورک اوروغلریگه باریب تاقیله‌دی و اوزون تاریخی ایلدیزی بار. اگر بو اوزاق تاریخی اۉتمیش و چوقور تورکی ایلدیزلرنی بیلمسدن، تحقیق قیلمسدن، ظاهری کۉرینیشگه قره‌ب اۉزگرتیرسک، اوزاق اۉتمیشیمیز و چوقور ایلدیزیمیزدن أیریله‌میز!
۲- نوایی و اوندن انچه آلدین، حتا که بیرینچی سۉزلیگیمیز «دېوان لغات التورک» ده هم کون و آیلریمیز انه شوگونگی سۉزلر بۉلگن و بو سۉزلر شونچه‌لیک تیلیمیزگه اۉرنشگن که اۉزیمیزنیکی‌دېک کۉرینه‌دی. اېندی بولرنی اگر اۉزگرتیرماقچی بۉلسک، اۉزباشیمچه‌لیک بیلن اېمس، بلکه تیلچی و ادبیاتچی متخصصلردن بیر گروه توزیب، تاریخی منبعلرنی اۉقیب، علمی بحثلردن کېین، تیلیمیز قاعده‌لریگه تۉغری کېلگن و گروه ده‌گی همه متخصصلرگه معقول بۉلگن حالده ینگی سۉز نی قبول قیلیشیمیز ضرور.
هر کیم اۉز توشونچه و اۉز بیلیمیگه کۉره هر خېل سۉزلرنی یره‌تیب ایشلتماقچی بۉلسه، نه فقط اۉزبېک تیلیگه خذمت قیلمه‌یدی، بلکه تیلنی بوزه‌دی. بونداق پله پرتیش و اۉزباشیمچه‌لیک بیلن سۉز یسشنی، آنه تیلیمیزگه جفا دېب توشونه‌من.
۳- بو مسأله نی آقله‌یمن. بوگون تیلیمیزده بار بۉله توریب هم، اۉزیمیزنی قیینه‌مسدن درراو اېسیمیز و تیلیمیزگه کېلگن فارسچه و عربچه سۉزلرنی ایشلته‌وېره‌دیگان یازووچیلر و یازه‌دیگانلریمیز سانی کۉپه‌ییب بارماقده. بولر، یا اۉز آنه تیللرینی هلی یخشی اۉرگنمه‌گنلر یا که اوقیگن و اۉرگنگن بۉلسه‌لر ده، مکتبنی فارسچه بیلن بیتیریب، محیط ده هم فارسچه سۉزله‌گنلری اوچون، فارسچه سۉزلرنی آسان کۉره‌دیلر و اولرگه تېنگ اۉزبېکچه سۉزلرنی قیدیرمه‌ی، اۉزلریگه آسانلیکنی قوله‌ی بیلیب، سانسیز فارسچه سۉزلر و ترکیبلرنی هر بیر یازوولریده ایشلته‌ویره‌دیلر.
اگر آزگینه زحمتنی قبول قیلیب، آزگینه وقت اجرتسه‌لر، اۉزبېکچه راق یازیشگه اېریشیشلری ممکن دېب اۉیله‌یمن. شونداق اېکن، کېلینگ، ینگی سۉز یسشنی تیل متخصصلریگه قۉییب، اونینگ اۉرنیگه اۉز تیلیمیزده بار بۉلگن سۉز بایلیکلریمیزدن فایده‌لنیشنی یۉلگه قۉیه‌یلیک، اینیقسه فارسچه سۉز ترکیبلری، عبارتلری و جملهلرینی ایشلتمسلیککه سۉز بېره‌یلیک!
۴- بو ایش، یعنی سۉز یسش مسأله‌سی جوده مسؤولیتلی و جوده قیین ایش دیر.
قدیم- قدیمدن تیلیمیزگه کیریب کېلگن و تیلیمیز بۉلگی و قرینداشی بۉلگن سۉزلرنی المشتیریش یا که ینگی تکنالوژیلر و اختراعلر و اکتشافلر نتیجه سیده اۉشه اختراع و اکتشاف و تکنالوژی بیلن کیریب کېلگن و کېله‌یاتگن سۉزلرنینگ آلدینی آلیش بیر ملی-دولتی-تخصصی ایش حسابلنه‌دی. تورکیه ده دولت حمایه‌سی و مادی و معنوی قۉل‌لگنی اوچون تیل ملی قورومی یسلگن. بو قوروم ده اېنگ دانگ تره‌تگن و عالی تحصیل کۉرگن تیلچیلر ایشلب، ینگی اختراعلر و اکتشافلر نتیجه سیده یره‌تیلگن نرسه لر آتیگه ماس سۉزلرنی کیریب کېلیشیدن آلدین یسب، انه شو نرسه کیریشی بیلن-آق تورکچه آتی بیلن ساتووگه قۉیه‌دیلر و تلویزیونلر و رادیولر و تورلی نشراتگه رسمی مکتوب آرقه‌لی خبر بېره‌دیلر. شو اساسده، شی بیلن بیرگه، تورکچه آتی هم خلق آنگیگه کیریب باره‌دی.
بیزده، بو فاشیست و اۉزبېک-تورکمن‌گه قرشی توزوم بۉله توریب، بو ارمانگه قچان یېتماغیمیز، انیق اېمس! شاید ینه اوزاق پیت کېره‌ک دیر، شاید اگر بیرلشسک، اۉزیمیزنی تن آلسک و فلان و فلان دېب کۉکسیدن سورمه‌سک و بونینگ اوچون رسالت و اویغاقلیک بیلن کوره‌شسک، یقینراق پیتده اېریشماغیمیز هم ممکن بۉلر!
شفیقه یارقین
